İZMİR’Lİ BİR ARMATÖR; AVNİ NURİ MESERRETCİOĞLU
(13 Mayıs 1912- 29 Nisan 1989)
Avni Nuri Meserretcioğlu 5 Mayıs 1328 (23 Mayıs 1912, Perşembe) İzmir, Kemalpaşa doğmuştur. Babası Meserretçizâde Ali Nuri Bey, annesi Çerkez asıllı Bahriye Dürnev Hanım’dı. Babası Ali Nuri Bey’in İzmir’de muhtelif mümessilliklerin yanı sıra İzmir Kemalpaşa’da. Çiftliklerinde yetiştirdikleri ürünleri ihraç ederlerdi. Bunlar arasında çok değerli şaraplık üzüm bağlarını bulunmakta idi. Aynı zamanda Kemeraltı’nda Meserret adını verdiği oteli vardı. Bu oteli kendisi işletirdi. İzmir Ticaret Odası ve İzmir Borsası’nın üyelerindendi. Soyadı kanunu çıkınca aile lakapları olan Meserretçizâde adını almak istemiş fakat “Zâde” gibi unvanlar soyadı olarak alınması yasaklandığından, soyadı olarak “Meserretçioğlu” soyadını almışlardır. Meserretçioğlu ailesinin Avni Nuri Meserretçioğlu, Şükrü İçsezen, Adil Meserretçioğlu, Güzide Meserretçioğlu ve Ali Hikmet Meserretçioğlu’ beş çocukları olmuştur. Çocuklarından Şükrü İçsezen Fransa’da tıp öğrenimi görmüş, İzmir’e döndüğü zaman röntgen mütehassısı olarak doktorluğunu sürdürmüş. Soyadı Kanunu çıktığında röntgenden esinlenerek “İçsezen” soyadını almıştır.
Avni Nuri Meserretçioğlu lise öğrenimini İzmir Ticaret ve Lisan Mektebi’nden mezun olduktan babasının yanında çalışmaya başlamıştır. Bilahare zamanın ünlü armatörlerden Aslan Sadıkoğlu’nun kızı Suat Hanım’la evlenmiştir. Bu evliliklerinden ikisi kız biri erkek üç çocukları olmuştur. Kızlarının adları “Çiğdem” ve Güldem oğlunu da “Aslan Nuri” adını vermişlerdir. Büyük kızları Çiğdem Meserretçioğlu ilk evliliğini ünlü sanayici ve İş adamlarımızdan Vehbi Koç”un oğlu Rahmi Koç yapmıştır. Bu evlilikten Mustafa Vehbi Koç, Ömer M. Koç ve Ali Y. Koç adını verdikleri üç çocukları olmuştur.
Avni Nuri Meserretcioğlu. 1935 yılından itibaren Gazi Bulvarı’nda kurduğu işyerinde Ford Motor Company’nin İzmir civarı genel acentesi, 1938 yılında Chrysler Motor Company kamyon, otomobil, traktör ve diğer üretimlerinin Ege Bölgesi resmî acentesi oldu. Ayrıca, İzmir Gazi Bulvarında Ford, Chrysler bayii olduğu gibi, İnhisarların da bayii idi. Maden ocaklarına İnhisarlar İdaresi Ege bölgesi bayii olarak barut satışı yapardı. II. Dünya Harbi yıllarında Mısır’dan otomobil lastiği ithalatını gerçekleştiren Avni Nuri Bey, bu kez 1948 yılında Mısır’a giderek, bu ülkeye yapılabilecek ihracat imkânlarını ve ayrıca pazarlanabilecek tarım ürünleri pazarını değerlendirmiştir.
Bu arada kayınpederi Aslan Sadıkoğlu’nun “Sakarya” isimli gemisine ortak olarak armatörlük faaliyetine başladı. İzmir’deki ticari faaliyetlerine devam ederken, İstanbul’da açtığı Avni Meserretcioğlu Vapurculuk Şirketi ile beraber yaşamını İstanbul’da sürdürmeye başladı.1947 yılından itibaren İngiltere ve Hollanda’dan “Meserret” ve “Karşıyaka” adını verdiği iki genel yük gemisini satın aldı. 24 Aralık 1949 Hollanda’dan satın aldığı 9,000 dwt’luk Meserret şilebi Amerika’dan yüklediği tüccar eşyasıyla İstanbul’a gelmişti. Böylece özel Türk armatörlerine ait ilk gemi Amerika’dan Türkiye’ye yük getirmiş olmaktadır. Karşıyaka gemisi İstanbul’a geldiği zaman Karşıyaka gemisi İstanbul’a geldiğinde gemide büyük bir kokteyl daveti verildi. Davete İstanbul Ticaret Borsası ve Ticaret Odası mensubu tüccarlar ve sanayiciler kadar, önde gelen armatörler de katıldı. 14 mil sürat yapan gemiye Denizyollarının tanınmış kaptanlarından Aziz Derya süvarilik yapmıştır.
Avni Nuri Meserretcioğlu sahibi olduğu “Karşıyaka” ve “Meserret” gemileriyle Hac seferleri yapmaktadır. Bu iki geminin aslında genel yük gemisi olmalarına karşın, özellikleri kamaraları bakımından çok daha donanımlı ve Hacı adayları için yemek, su ve tuvalet ihtiyaçları açısından çok daha imkânları sahip olduklarıdır. Karşıyaka ilk seferinde İstanbul’dan alacağı Hacı adaylarıyla hareket ederek, ayrıca Suriye sahillerinden de Hacı adaylarını alarak Cidde’ye hareket etmiştir.
Avni Nuri Meserretcioğlu filosunu genişletmek için gemi almak istemiş ancak O devirde istediğiniz zaman gemi alınamadığını, ille de Gemi Satın Alma Kurulu’ndan müsaade alınması gerekiyordu. Bu Gemi Alma Alınacak geminin sağlam mı, çürük mü olduğuna o kurul karar verirdi. Yoksa armatörün dışarıdan kendi eksperlerinin kararıyla gemi satın alması mümkün değildi. II. Dünya savaşından sonra Amerika Birleşik Devletleri tarafından yok bahasına düşük fiyatlarla elden çıkartılmakta olan Libert tipi gemi almak için başta Avni Nuri Meserretcioğlu ve diğer Türk armatörler müracaat etmişler bu gemilerin devlet katında olumsuz görülmesi Liberty’leri çürük gemi diye göstererek engellemeleri nedeniyle alamamışlardır. Buna mukabil, Yunan deniz ticaret filosunun doğuşunun bizim devlet yöneticilerinin çürük diye aldırmadıkları Liberty sınıfı gemileri alarak büyük bir filo kurmuşlar Dünya deniz ticaretimde söz sahibi olmuşlardır.
İlgilenmediği ticaret alanı olmamıştır gibi. Daima bir ticari faaliyeti yaratmak peşinde koşan yaratıcı ve araştırmacı kafa yapısına sahipti. Nasıl olur da bir taraftan İnhisarlar İdaresi’nin barut pazarlama acentesi iken, diğer taraftan Ford Genel Acentesi ve derken armatör, derken Ereğli’den maden direği ihalesine girip bu sahada yer alan bir müteşebbis olabilir! Üretken ve sıra dışı bir müteşebbis Türkiye’de ilk motor yat ve gezi motorlarını tasarlayarak gerçekleştiren Avni Nuri Meserretçi idi. Boğaz’dan yedeklenerek çekilmekte olan hücumbotlara benzer tekneleri gördü. Bu tekneler dikkatini çekti. Gördükleri Amerikalıların II. Dünya Harbi yıllarında Sovyetler Birliği’ne verdiği hücumbotlardı. Bu botların kime ait olduğunu öğrendi. Satın almak için bu botların sahiplerini araştırdı. Ankara’daki ABD sefirine ulaştı, ardından ABD’deki bu botların devredildiği Easter Trading Co.’le görüştü ve botlar daha Çanakkale Boğazına varmadan hepsini satın aldı. Aldığı bu botların bir kısmını İstinye ve Tarabya Koyuna bir kısmını da Alaybey’e gönderdi. Botlar Alaybey koyunda kimi sahile baştankara yapıldı, çoğu bir şamandıraya borda bordaya bağlandı. Botların üzerlerinde silahları vardı. Milli Savunmadan gelen ekiplere bu silahlar teslim edildi. Tekneler yıllarca Tarabya- İstinye’de ve Alaybey’de kaldı. Bu hücumbotlarda bulunan 1200 bhb gücünde Packard Marine motorlar vardı. Bu motorların bir kısmı sökülerek dolmuş motorlarında kullanıldı. Bu hücumbotlarının teknesi tamamıyla “Plywood Derby” denilen çok özel bir kaplama tarzında ahşaptandı. Son derece güçlü bir tekne yapısına sahiptiler. Yakıt tankları hayret edilecek derece korumalı bir maddeden yapılmıştı. Bunların bir kısmını bazı varlıklı ailelere gezi teknesi olarak satıldı. Bunlar arasında Kamera Turizm- Nihat Boytüzün’e Kemal Sadıkoğlu için inşa ettiği klasik motor yat da bulunmaktadır. Avni Nuri Meserretçioğlu asıl amacı bu hücumbotlarını motor yat veya mega yat yapmak ve turistler için gezi teknelerine dönüştürmekti. Türkiye’de bu anlamda ilk mega yat ve turistler için gezi teknesi tasarımını gerçekleştirmiş bir kişi olmuştur.
Avni Nuri Meserretcioğlu Turistler için mega yat yapıp işletti mi bulmuyoruz ancak kızı Çiğdem Meserretcioğlu’nun ikinci eşi Haldun Simavi 1985 yılında Türkiye Denizcilik İşletmeleri satın aldığı 71 Halas aldığı vapuru lüks yat haline getirerek Ege ve İstanbul içerisinde Turistlik amaçla çalıştırmaya başladı. 71 Halas halan çalışmaktadır. (71 HALAS: 1914’te, İskoçya, Glasgow'da, Fairfield Shipb. Cop.tezgahlarında yolcu vapuru olarak yapıldı. 588 gros, 339 net tonluktu, teknesi çelik saçtandı. Uzunluğu 49 metre, genişliği 7.9 metre, su kesimi 2.4 metre idi. Fairfield Sb. yapımı 406 beygir gücünde 2 adet tripil (3 silindirli) buhar makinesi vardı, çift uskurluydu. 1914 Mart'ında "Reşid Paşa" adıyla ısmarlanan vapura parası ödenmiş olmasına rağmen Kasım'da, Glasgow'da, İngiliz hükümeti tarafından el kondu. Water- Witch adı verilen vapur, önce kömür gemisi, sonra da mayın gemisi olarak çalıştırıldı, ancak 1918'de Mondros Ateşkesi'nin imzalanmasından sonra İstanbul'a yollandı. Ne var ki vapur, bu sefer de 4 yıl boyunca İngiliz İşgal Kuvvetleri Komutanlığı tarafından kullanıldı. Ancak Mudanya Ateşkes'inden sonra Şirket-i Hayriye'ye iade edildi. Adı, 6 Ekim 1923'te, kurtuluş anlamına Halas olarak değiştirildi. 18,368 liraya mal olmuştu. Şirket'in en büyük vapuru oldu. Saatte 12 mil hız yapıyordu. Yazın 1053, kışın 921 yolcu alabiliyordu. 12 Aralık 1983 günü hizmet dışı bırakıldı. 1985'te Haldun Simavi tarafından satın alınarak lüks yat ve gezi gemisi haline sokuldu. Ege kıyılarında, sonra da İstanbul'da turistik amaçla kullanılmaya başlandı. Sahibi olarak 11 Tur ileri Turizm Yat. İşı. A.Ş. gözüküyor).
Avni Nuri Meserretcioğlu 1960’lı yıllara kadar Meserret ve Karşıyaka gemilerinin işletmeciliğini yaptı. 1959 yılında Amerika’dan iki adet gemi daha satın aldı. Fakat 1960 ihtilali nedeniyle, çok zor bir durumla karşılaştı. İhtilali yapan Milli Birlik Komitesi yöneticilerinin armatörlere olumsuz bakış açılarından dolayı, bu gemilere Türk bayrağı çekemedi. Yine bu nedenlerden dolayı denizcilik faaliyetini sonlandırmaya karar verdi. Armatörlüğün son yıllarında çok sıkıntılarla karşılaştı. Kombiyo anlayışı, bir doların bile eksik olması halinde, mahkemelere kadar uzanan bir anlayıştı. Türk Parasını Koruma Kanunu’ndan birçok iş adamı ve armatör resmen mahkemelere maruz kaldılar. Ne yazıktır ki, ihtilalde alacağı gemilere Türk bayrağı çekmesi nasip olmadı. Zaten askerî ihtilal olur olmaz, Kambiyo hesapları kapanmadı diye birçok armatörü tutukladılar. Avni Nuri Meserretcioğlu kambiyo hesapları nedeniyle karşılaştığı 20’den fazla dosya olmuştur. İhtilali yapan Milli Birlik Komitesinin bu uygulamaları olmasaydı yatırımlarına devam edecekti. Son iki gemiyi daha bırakma noktasına gelmediği bir sırada satın almıştı. Ne yazıktır ki, Türk bayrağı çekmesi nasip olmadı. Başta Avni Nuri Meserretcioğlu olmak üzere başka armatörler de bu baskılardan bıktıklarından dolayı armatörlüğü bırakmıştır.
Avni Nuri Meserretcioğlu 29 Nisan 1989 Cumartesi günü vefat etmiştir.
SAKARYA: 1889 yılında Almanya/Hamburg Blohm & Voss tersanesinde 8 Ocak 1989 Hamburg-Südamerika firması adına MONTEVİDEO adı ile yük gemisi olarak kızağa konuldu. 2.624 grt. 1.646 nt. 3.040 dwt. Boyu: 98.5 m eni:12.3 m. Hamburg Blohm & Voss yapımı 1500 IHP gücünde buharlı ana makinası vardı. İlk seferine 8 Ocak 1989 tarihinde çıktı
5 Temmuz 1898 Almanya/Hamburg Woermann Linie satılınca adı HELENE WOERMANN oldu.
30 Nisan 1907 tarihinde Hamburg-Amerika Linie satın alınınca adı LOME oldu.
9 Temmuz 1914 tarihinde Duala Tansania batırıldı. İngilizler tarafından çıkarıldı.
1915 yılında Capatown British Africa Shipping &Coaling co. Firmasına satıldı.
1918 yılında Mitchell Cotts & co firmasına satıldı. Adı, AFRİCSHORE oldu.
1923 yılında İstanbul Barlekjias firmasınca satın alınınca adı SAKARYA oldu.
1934 yılında Devlet Denizyolları İşletmesine geçti.
1939 yılında Sadıkzade Aslan Kaptan firmasınca satın alındı.
19 Mayıs 1943 tarihinde Fethiye’den İskenderun’a krom cevheri götürürken Kalkan’ın güneybatısında kayalara bindirerek battı.
S.S Meserret 1920 yılında South Shields’de J.Readhead &Sons Ltd. tersanesinde “Trewyn” adıyla yük gemisi olarak inşa edildi. 121,21 m Boyunda 15,97 m eninde Draftı: 8,68 Net tonu : 3298 Grostonu: 5272 DWT ise 8242 idi ismi “War Gannet” olarak değiştirildi.
1937’de Alman armatörlük şirketi Rickmers Rhederei/Hamburg’a satıldı ve gemiye “Moni Rickmers” adını verildi.
1940 yılında Hollanda Deniz Kuvvetleri tarafından enterne edildi ve “Salando” adı verildi. Geminin armatörü Nederlandse Regering, ve işletmeci şirket; V. Rotterdamsch Lloyd’s, Rotterdam’dı.
1946’da Hollanda Kraliyet Hükümeti adına gemi sahibi aynı kalmak kaydıyla Oranje Lijn/ Maatschappij Zeetransport/Rotterdam’a kiralandı.
1949’da Avni Nuri Meserretçioğlu satın aldı ve “Meserret” adını verdi.
1959’da Hakkı Marmara’ya satıldı ve “Y. Meserret” adı verildi.
1960’da Deniz Nakliyat ve Tic. Ltd. Şti.’ye satıldı.
1 Eylül 1962 günü Hong Kong’da iken patlak veren Wanda tayfununda Green Island’a sürüklenerek kısmen battı. 6 Eylül 1962 günü yüzdürüldü ve Gin Drinker Körfezi sahilinde karaya oturtuldu. 24 Eylül 1962 gününden başlayarak Chiap Hua Manufactory Co. Ltd. tarafından söküldü.
S/S Karşıyaka 1920 yılında Amerika Deniz Kuvvetleri namına Atlantic Coast Shipyards Philadelphia’da “Clearwater” adıyla inşa edildi.Empire sınıfı yük gemisiydi. Boyu: 122,24 m eni : 15,25 m draftı ise 9,75 m nettonu 3322 Grostonu 5420 DWT’u ise 8022 dir
1929’da New Orleans, Missisipi Shipping Co. tarafından satın alındı. Adı değişmedi.
1940’da yeniden Ministry of War Transport - MOWT, Savaş Ulaştırma Bakanlığı emrinde Duglas & Ramsey firması işletilmesi sorumluluğuna verildi. Adı Empire Shearwater oldu
1946’da St.Quentin Shipping Co., Newport. tarafından satın alındı ve “St.Jessica” adı verildi.
1949’da Avni Nuri Meserretçioğlu satın aldı ve “Karşıyaka” adını verdi.
1958’de karaya sürüklendi ve hurdaya çıkartıldı.
1959’da İstanbul’da söküldü.
KAYNAK OSMAN ÖNDEŞ TÜRK ARLATÖRLERİ TARİHİ 7 CİLT
