İskenderun Körfezinde Etap Gerekliliği

İsmini Hatay’a bağlı İskenderun ilçesinden alan,Hatay ve Adana illeri arasında konumlanmış olan İskenderun Körfezi kuru yük, konteyner, petrol ve türevleri gibi yükleri elleçleyen İskenderun tarafında 12 liman ve 8 şamandıra tesisi, Ceyhan tarafında 7 liman olmak üzere 19 liman ve 8 şamandıra tesisine sahiptir.

İskenderun Körfezi liman tesis ve terminalleri planı

Karataş Burnu’ndan Akıncı burnuna kadar uzanan İskenderun Körfezi yaklaşık 200 km kıyı şeridine sahiptir. İskenderun Körfezi yaklaşık 38 deniz mili uzunluğa ve 19 deniz mili genişliğe sahiptir.

Bu tesislerden en çok bilinen kuru yük elleçleyen liman tesisleri olarak körfezin batı tarafında Gübretaş,Yazıcı ve Tosyalı İskeleleri, Atakaş,Ekinciler,Assan, İsdemir,MMK Metalurji ve Limak Port gibi tesisleri, ayrıca Karayolları ve NATO iskelelerini sayabiliriz.

 Atakaş, Tosyalı ,Ekici , Yazıcı ,Assan iskeleleri

 Limak Terminali yılda 6.000.000 tona kadar kargo elleçleme kapasitesine sahip bölgenin en büyük limanlardan biridir. Geniş bir alana ve uzun bir rıhtıma sahip olan kuru yük, konteyner ve Ro-Ro gemilerine     hizmet veren 8 adet rıhtıma sahiptir.Limak limanı ayrıca  demiryolu bağlantısına da sahiptir. Limak halihazırda sadece konteyner, canlı hayvan ve tekerlekli araç elleçlemesi yapmaktadır.

İsdemir Limanı da Akdeniz Bölgesi'nin en büyük dökme ve genel kargo limanıdır. Aynı zamanda demiryolu bağlantısı da bulunan tesiste 200.000 DWT’ye kadar gemilere hizmet verilebilmektedir.

Gübretaş Limanı da İskenderun Körfezi'nin önemli limanlarından biridir. Kuru ve dökme yük, proje yükleri de dahil olmak üzere 100.000 DWT'ye kadar olan gemileri ağırlayacak hacme sahip olan bu liman 760 metre iskele uzunluğu, 32.000 metrekare alanı ve 23.000 metreküp depolama tank kapasitesi ile oldukça geniş bir kapasiteye sahiptir.  

Ancak tesisin bölgeyi etkileyen depremden bu yana geçerli bir işletme izni mevcut değildir.Yeni işletme izni için başvuru yapılmıştır.

 Limakport

İskenderun Körfezi'nin kuzey kıyısında, Ceyhan’a yaklaşık 30 km mesafede yer alan Ceyhan Terminali, 1981 yılında, Toros Gübre fabrikası bünyesinde hizmete girmiştir.

Toros Tarım iskelesi

Terminal, 1984 yılında ilk petrol depolama tanklarının inşa edilmesiyle üçüncü şahıslara transit sıvı yük terminalciliği hizmeti vermeye başlamış, ardından 1990 yılında kuru yük kargolarına yönelik modern tesis yatırımının tamamlanmasıyla Türkiye’nin dökme kuru yük ve genel kargo elleçlemeleri yapan en büyük limanlarından biri haline gelmiştir.    Ceyhan limanı 1.465 metre rıhtım uzunluğu ile genel kargo, kuru dökme, proje yükleri ve sıvı dökme yüklerin elleçlenmesine olanak sağlamaktadır.

Toros Ceyhan Terminalinin hemen doğusunda yer alan Sönmez Çimento Liman İşletmesi, Adana Yumurtalık Serbest Bölge içerisindeki ilk ve tek liman olma özelliğine sahip olup, Sönmez Çimento tarafından üretilen ürünlerin ihraç edilmesi amacıyla kurulmuştur.

Sönmez Çimento iskelesi

İskenderun Körfezinin batı tarafında  ve BOTAŞ terminalinin güneyinde kuru yük elleçleyen iki liman tesisi daha vardır :

Sanko Holding A.Ş.’e ait olan Sanko Petrokimya Mamülleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. Liman Tesisi Adana İli Yumurtalık İlçesi,Gölovası sahil kesiminde yer alır.

Sanko Limanıtoplam 1297 metre uzunluğundaki rıhtımı ile 130.000 DWT kapasiteye kadar olan gemilere hizmet verebilmekte olup tesiste dökme ve kuru yükler ve proje yükleri elleçlenmektedir.

Sanko limanının güneyinde yer alan EMBA Hunutlu Termik Santrali limanı toplam 26420 m² liman sahası ve 343 metre rıhtım uzunluğu ile genelde kömür yüklerini elleçlemekte olup yıllık 3.000.000 ton kapasiteye sahiptir.

İskenderun Körfezinde sıvı yük elleçleyen başlıca liman tesisleri ise şunlardır :

Körfezin Kuzeydoğusunda yer alan Güney Wimba,Likitgaz (Eski adı: Milangaz),Aygaz,Petgaz ve By Port şamandıralı deniz terminalleri, Körfezin Güneydoğusunda ise,Poaş ve Sasa şamandıralı deniz terminalleri bulunmaktadır.

Körfezin Kuzeydoğusunda yer alan Global  Terminali 2,5 kilometre rıhtım uzunluğu ve 203.166 m² liman sahası ile 6 ( altı ) ayrı platformda 160.000 DWT tonaja kadar gemileri alabilmektedir.                                     Petrol türevlerini elleçleyen tesis transit depolamanın yanısıra ihrakiye servisi de vermektedir.

Daha önce kuru yük tesislerini ele alırken bahsetmiş olduğumuz Toros Ceyhan İskelesi aynı zamanda sıvı yükleri de elleçlemektedir.

Bölgenin kuşkusuz ki en önemli ve stratejik liman tesisi BOTAŞ, Türkiye Cumhuriyeti ile Irak Cumhuriyeti Hükümetleri arasında 27 Ağustos 1973 tarihinde imzalanan Ham Petrol Boru Hattı Anlaşması çerçevesinde Irak ham petrolünün İskenderun Körfezi’ne taşınmasını gerçekleştirmek üzere, 7/7871 Sayılı Kararnameye istinaden 15 Ağustos 1974 tarihinde kurulmuştur. Başlangıçta sadece boru hatları ile petrol taşımacılığı yapan BOTAŞ, ülkemizin artan enerji ihtiyacının karşılanması amacıyla 1986 yılından itibaren doğal gazın ticareti ve taşımacılığı ile ilgili faaliyetlerine de başlamıştır.

BOTAŞ hali hazırda aşağıdaki faaliyetleri yürütmektedir:

1. Petrol ve Doğal Gaz Boru Hattı İşletmeciliği
2. LNG/FSRU Terminali İşletmeciliği
3. Liman Hizmetleri
4. Petrol ve Doğal Gaz Boru Hatları, Kompresör İstasyonları İle İlgili Projelendirme, Mühendislik, Arazi Etüt, Kamulaştırma ve Yapım İşleri
5. Doğal Gaz ve LNG Ticareti
6. Doğal Gaz ve LNG Depolama Faaliyetleri
7. Uluslararası Doğal Gaz ve Petrol Taşıma Projeleri

 Botaş Terminali

İskele 1 ve 2 maksimum 190.000 deplasman ve yaklaşık 80.000 ile 320.000 DWT arası gemileri bağlamak için dizayn edilmiştir. İskele 3 ve 4 ise maksimum 105.000 deplasman ve yaklaşık 30.000 ile 150.000 DWT arası gemileri bağlamak için dizayn edilmiştir. Yanaşma ve kalkış manevraları iskele 4 haricinde gece ve gündüz yapılır. İskele 4’e yanaşma manevrası ise sadece gün ışığında yapılır.

BOTAŞ İskelesi tam kapasite ile çalıştığında tek başına tüm İskenderun Körfezinde kuru veya sıvı yük olarak yılda elleçlenen yük miktarına ulaşabilir ve hatta geçebilir.

Türkiye’de transit yükün çok büyük bir bölümü Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve Kerkük-Yumurtalık (BOTAŞ) ham petrol terminallerimizle bağlantılı boru hatları üzerinden elleçlenen ham petrol (dökme sıvı yüklerimiz içinde sınıflandırılmaktadır) oluşturmaktadır.                                            Maksimum 50 milyon ton/yıl kapasitesi olan Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattı açıldığından bu yana verimli bir şekilde kullanılmaktadır.

Ancak  sahip olduğu 2 boru hattı ile yıllık kapasitesi 75 milyon ton olan Kerkük Yumurtalık boru hattı ise neredeyse 1980’li yılların başından bu yana Irak’ta yaşanan İran-Irak savaşı  ,birinci ve ikinci Irak körfez savaşı ve PKK terörü vs.gibi bölgesel sorunlar yüzünden zaman zaman kapatılabilmekte ya da düşük kapasitede kullanılmaktadır.Bu bölgede başta Irak olmak istikrarın nispeten sağlanması durumunda transit ham petrol yüklemeleri sonucu Türkiye’deki transit yük miktarı büyük ölçüde yeniden artış gösterecektir.

BTC ve BOTAŞ terminallerinin tam kapasite çalışması mümkün olduğunda  BOTAŞ (Ceyhan) liman başkanlığında elleçlenecek yükün sadece ham petrol olarak miktarının 100 milyon tonu geçeceği hesaplanmaktadır.

İskenderun Körfezi ithalat ,ihracat ve deniz ticareti açısından petrokimya, tarım ürünleri ve genel kargo gibi malların taşınması ve yurdumuza getirilmesinin yanı sıra stratejik konumu ve Doğu Akdeniz ülkelerine  erişim sağlaması bakımından da büyük bir öneme sahiptir.

İskenderun Körfez’i Akdeniz ,Avrupa, Orta Doğu ve Asya arasındaki ticaret için henüz tam potansiyeline ulaşamamış çok önemli bir kavşak durumundadır.                                                                                                        

Bunun yanında İskenderun Körfezindeki limanlar son derece geniş bir hinderland  ağına sahip olup başta Adana,Kayseri ve Gaziantep olmak üzere İç Anadolu ,Doğu ve Güney doğu Anadolu şehirlerinin doğal ihracat kapısı durumundadır.

İskenderun Körfezini deniz taşımacılığı ve bir lojistik üssü olarak sahip olduğu gerçek potansiyele kavuşturmak adına planlanan önemli projeler mevcuttur :

Adana'nın Ceyhan ilçesi, Rönesans Holding'in uluslararası güçlü ortaklarla 1,4 milyar dolarlık bir yatırımla hayata geçireceği Ceyhan Polipropilen Üretim Tesisinin, Ceyhan Endüstri Bölgesi'nde yakında tamamlanması planlanmaktadır.

Türkiye’de özel sektörün tek kalemde gerçekleştirdiği en büyük sanayi yatırımlarından olacak tesisin cari açığın azalmasına 250 milyon dolar katkı sağlaması hedeflenmektedir.

Türkiye Varlık Fonu da rafineri ve petrokimya alanındaki dış ticaret açığının azaltılması amacına yönelik olarak Adana'nın Ceyhan ilçesinde yaklaşık 10 milyar dolar yatırımla tesis kurmayı planlamaktadır.

Limak ve İsdemir'den sonra üçüncü mendirekli liman tesisi planları hazır olup Tosyalı tarafından Erzin ilçesi Burnaz mevkisine yapılacaktır.         Bu tesis körfezin en kuzeydeki liman işletmesi olacaktır.

İskenderun Körfezi çok da uzak olmayan bir gelecekte Doğu Akdeniz bölgesinde önemli bir  petrokimya ve enerji bölgesi haline gelmesiyle beraber  ,özellikle deniz yoluyla yapılan tehlikeli yük taşımacılığı  artma eğilimi gösterecektir.

Bugün dahi başta Botaş Terminali olmak üzere İskenderun Körfezinde yer alan yukarıda bahsedilen sıvı yük terminallerine uğrak yapan gemiler deniz trafiğinin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır.

İskenderun Körfezinde 7/24 Gemi Trafik Hizmetleri kontrolünde iki gidiş gelişli bir seperasyon mevcut olmasına rağmen İzmit Körfezinde olduğu gibi kılavuzluk hizmetine tabi ana etap seyri ve iskeleler arası ara etap seyri uygulaması yoktur.

Kılavuzluk hizmetleri liman kılavuzluğu çerçevesinde bu hizmete tabi olan gemilere yanaşma ve kalkış manevralarında verilmektedir.

Kılavuz kaptanlar geminin yanaşacağı terminale yaklaşık bir deniz mili mesafede gemiye çıkarlar.Kalkış manevralarında gemi emniyetle avara edildikten sonra yine bir deniz mili mesafede kılavuz kaptan gemiden ayrılır.

İskenderun Körfezine giriş ve çıkış yapan gemilerin haricinde iskeleler arası farklı yükleri veya aynı yükün belli bir miktarını körfezdeki diğer bir terminale götüren gemilerde bu ara etap seyirlerini kılavuz kaptan almadan yaparlar. Geçiş yapılan bu iskeleler arasında tehlikeli sıvı yük elleçleyen terminaller önemli bir yer tutmaktadır.

Deniz yoluyla taşınan yükler ve bu yükleri taşıyan gemiler bazında resmi istatistiklere bakıldığında her iki kategoride bünyesindeki terminallerle  İskenderun Körfezi  en çok artışın görüldüğü bölgedir.

İskenderun Körfezine gelen gemi sayısı ve gros tonajlarını gösteren aşağıdaki grafiğe baktığımızda İskenderun Liman Başkanlığına bağlı olan terminallere gelen gemilerin toplam gros tonajı 2013 , 2023 yılları arasında % 121 artış göstermiş olduğu görülecektir. 

                          2013 – 2023 seneleri  uğrak yapan gemi sayısı ve tonajı

2013 – 2023 seneleri  elleçlenen toplam yük tonajı

Bu artış oranı ile İskenderun limanları diğer bölgelerle kıyaslandığında açık ara ilk sırada gelmektedir.             

Yine hemen bunun altındaki grafikte 2013-2023 yıllarında liman başkanlıkları bazında elleçlenen yük tonajlarına göz atıldığında İskenderun Bölgesi yine  %104 artış oranı ile açık ara başta gelmektedir.

Tonajlar ve gemi sayılarındaki bu artışlar da göz önüne alınarak  gecikmeksizin İskenderun Körfezinde kılavuzluk hizmetine tabi olan gemilere ana ve ara etap zorunluluğunun getirilmesinin hem emniyet açısından hem de devletin gelirlerine haklı bir katkı bağlamında önemli olduğunu düşünüyoruz.

İskenderun Körfezinde olası bazı karşılaşma senaryoları

Yukarıdaki şekilde bugünkü şartlarda emniyet açısından sıkıntı doğurabilecek birçok senaryodan sadece dört tanesine örnek olarak yer verdik.

Durum 1 : Global liman işletmelerine doğru seyir yapan tanker Limak iskelesinden kalkış yapmış olan yük gemisi ile karşılaşmaktadır.        

Durum 2 : İsdemir terminaline doğru seyir yapmakta olan dökme yük gemisi Yazıcı iskelesinden kalkış yapmış olup seperasyona dahil olmak üzere seyir yapan kuru yük gemisi ile karşılaşmaktadır.    

Durum 3 : Seperasyondan çıkarak Botaş Terminaline doğru rotasını değiştiren VLCC tanker Yazıcı iskelesinden Sanko iskelesine doğru seyir yapan kuru yük gemisi ve kuzeyden demir yerinden kalkış yapan dökme yük gemisiyle karşılaşmaktadır.    

Durum 4 :  Sanko iskelesinden İsdemir terminaline doğru seyir yapmakta olan gemi Global iskelesinden kalkış yapan tankerle karşılaşmaktadır.  

İskenderun Körfezinde bazen hakim olan sert hava ve deniz koşulları yüzünden  ana etap başlangıç ve bitiş noktalarında zaman zaman kılavuz kaptan temininde zorluklar yaşanabileceği aşikardır. Ancak bu sorun da birçok Avrupa limanlarında olduğu gibi GTH istasyonuna tecrübeli bir kılavuz kaptan göndermek suretiyle gemi emniyetle kılavuz kaptan alınabilecek pozisyona varana kadar uzaktan kılavuzluk hizmeti uygulaması ile aşılabilir ve söz konusu durumda ana etap standart ücretlerine belli bir indirim uygulanabilir.

(Bu makaleyi kaleme alırken vermiş oldukları destek için  İskenderun Bölge Liman Başkanımız Sn.Atilla PİRALİOĞLU ve Ceyhan Bölge Liman Başkanımız Sn.Mustafa YILMAZ'a çok teşekkür ederim.)

Saygılarımla.