Rusya’nın yasadışı saldırganlığı 4. Yılına girerken, AB’nin Ukrayna için kalıcı bir barışçıl çözüm bulma çabası, yayımladığı yaptırım paketleriyle Rusya üzerindeki baskıyı artırarak devam etmektedir. Bu kapsamda kabul edilen 16. Yaptırım Paketi ile Rusya ekonomisinin enerji, ticaret, ulaşım, altyapı ve finansal hizmetler gibi sistemik olarak önemli sektörleri hedef alınmıştır.
16. yaptırım paketinin sektörler üzerindeki etki ve dağılımını paylaşacak olmakla birlikte, yaptırımların etkili olabilmesi için alınan bazı önlemler bu yazının konusunu oluşturacaktır.
I. YAPTIRIMLARI AŞMA KARŞITI ÖNLEMLER VE EK LİSTELER
Yaptırımlara süreklilik kazandırmak için önlem alınan bir diğer husus; yaptırımları aşma karşıtı önlemlerdir. AB, yaptırımların aşılma riskini gözeterek, bu riski minimum seviyeye çekmek amacıyla 16. Pakette bazı maddelere yer vermiştir. Buna göre; Belarus yaptırım rejiminde aynen yer almış olmakla birlikte; AB, ayrıca Belarus, Kırım ve Sivastopol ve Ukrayna'nın belirli hükümet dışı bölgelerine yönelik yaptırım rejimlerini de güncellemiş ve güçlendirmiştir.
16. paket ile hâlihazırda Rusya'nın enerji gelirlerine katkıda bulunan listeye 74 gemi daha eklenmiştir. Böylelikle Rusya'nın askeri-sanayi kompleksini, güvensiz petrol tankerlerinin operasyonlarını destekleyen ve yaptırım sınırlarını aşan 53 yeni şirket hedef alınmıştır.
16. yaptırım paketi ile oluşan ek listeler uyarınca; 48’i birey ve 35’i kuruluş olmak üzere; Rusya'nın askeri kompleksiyle bağlantılı olanlar, yaptırımları aşanlar, Rusya'nın kripto varlık borsaları ve denizcilik sektöründe faaliyet gösteren toplamda 83 kişi ve kuruluş için yaptırım öngörülmüştür.
II. TİCARİ YAPTIRIMLAR
1- İlgili paket uyarınca Rus alüminyumuna yönelik doğrudan ithalat yasağı getirilmiştir. Bu yasak, Rusya'dan işlenmiş alüminyum ürünlerinin ithalatıyla birlikte, Rusya'dan ham alüminyum ithalatına da kapsamaktadır.
2- İşletmeler için sorunsuz bir geçiş sağlamak amacıyla, 2024 yılında AB ithalatının %80'ine denk gelen 275.000 tonun 12 aylık bir süre zarfında kullanılmasına izin veren bir kota mekanizması getirilmiştir.
Rusya'nın cephede kullandığı önemli teknolojilere erişimini kesmek amacıyla ihracat kısıtlamaları bazı ürünler için genişletilmiştir. Bunlar:
1- Rusya'nın kimyasal silah olarak kullandığı, kloropikrin ve çift kullanımlı kimyasal ön maddeler,
2- Silah üretmek için kullanılan yazılımlar, insansız hava araçlarını (drone) kullanmak için video oyun kumandaları,
3- Askeri uygulamaları bulunan krom cevherleri ve bileşenleridir.
III. ENERJİ YAPTIRIMLARI
Daha önce izin verilen bir uygulama olan; Rus ham petrolü veya petrol ürünlerinin üçüncü bir ülkeye gitmesi ve AB limanlarında geçici depolama veya serbest bölge prosedürleri altında yerleştirilmesine tamamen yasak getirilmiştir.
Mevcut yazılım yasağı ise Rusya'ya petrol ve gaz arama yazılımlarının ihracatını, sağlanmasını veya temin edilmesini kısıtlayacak şekilde genişletilmiştir.
IV. TAŞIMA YAPTIRIMLARI
16. Paket ile karayolu taşımacılığı ve havayolu taşımacılığı kapsamında genişletilmeler yapılmıştır;
1- Rusya içindeki iç hat uçuşları, Rus havayollarına veya Rusya içindeki iç hat uçuşları için havacılık ürünleri tedarik eden üçüncü ülke taşıyıcıları,
2- AB karayolu taşımacılık şirketlerinde Rus sahipliğinin %25'in üzerine çıkmasını engelleyen bir değişiklik eklenmiştir.
V. ALTYAPI YAPTIRIMLARI
1- İki Moskova havaalanı (Vnukovo ve Zhukovsky Havaalanları), dört bölgesel havaalanı, Volga limanı Astrakhan, Hazar Denizi'ndeki Makhachkala limanı, Baltık Denizi'ndeki Ust-Luga ve Primorsk limanları ile Karadeniz'deki Novorossiysk limanı da dahil olmak üzere, belirli Rus altyapıları üzerinde tam işlem yasağı getirilmiştir.
2- AB operatörleri tarafından Rusya'ya sağlanan inşaat hizmetlerini kapsayan inşaat hizmetleri yasağı gelmiştir.
VI. FİNANSAL SEKTÖR YAPTIRIMLARI
1- Uzmanlaşmış finansal mesajlaşma hizmeti sağlama yasağı kapsamında 13 finansal kuruluş listeye eklenmiş,
2- Rusya Merkez Bankası'nın (SPFS) Finansal Mesajlaşma Sistemi'ni kullanarak AB yaptırımlarını aşan 3 banka üzerinde işlem yasağı uygulanmış,
3- İşlem yasağının genişletilmesiyle AB, Petrol Fiyat Tavanı'nı aşan ve gölge filosunun listedeki gemileriyle işlem yapan finansal kurumlar ile kripto varlık sağlayıcılarını listelemeyi sağlamıştır.
A. Ortak Yüksek Öncelikli Ürünler Listesi (Şubat 2024)
Bu liste, toplam 50 adet Harmonize Sistem (HS) kodu içeren dört aşamaya ayrılmıştır. Bu ürünler, Rusya'nın Ukrayna'ya karşı kullandığı silah sistemlerine dahil olan ve Rusya Yaptırımlar Yönetmeliği uyarınca yaptırım uygulanan çift kullanımlı ve ileri teknoloji ürünleridir.
Listeye Dahil Olan Ürünler ve Kategoriler:
Tier 1: Entegre devreleri (aynı zamanda mikroelektronik olarak da adlandırılır) tanımlayan dört HS kodundan oluşmaktadır.
| HS KODU | İÇERİK |
|---|---|
| 8542.31 | Elektronik Entegre Devreler: İşlemciler ve Kontrolörler, hafızalarla, dönüştürücülerle, mantık devreleriyle, amplifikatörlerle, saat ve zamanlama devreleriyle veya diğer devrelerle birleşik olup olmasalar da dahildir |
| 8542.32 | Elektronik Entegre Devreler: Hafızalar |
| 8542.33 | Elektronik Entegre Devreler: Amplifikatörler |
| 8542.39 | Elektronik Entegre Devreler: Diğer |
- Tier 2: Kablosuz iletişim, uydu tabanlı radyo navigasyonu ve pasif elektronik bileşenlerle ilgili elektronik ürünleri içeren beş HS kodundan oluşmaktadır.
| HS KODU | İÇERİK |
|---|---|
| 8517.62 | Ses, görüntü veya diğer verilerin alımı, dönüşümü ve iletimi ya da yeniden üretilmesi için makineler, anahtarlama ve yönlendirme cihazları dahil |
| 8526.91 | Radyo navigasyon yardımı cihazları |
| 8532.21 | Diğer sabit kondansatörler: Tantalum kondansatörler |
| 8532.24 | Diğer sabit kondansatörler: Seramik dielektrik, çok katmanlı |
| 8548.00 | Makine veya cihazların elektriksel parçaları, 85. bölümde başka bir yerde belirtilmemiş veya dahil edilmemiş |
-
Tier 3: İki sete ayrılmıştır:
Tier 3.A: Ayrı elektronik bileşenler, elektrikli fişler ve bağlantılar, dijital kameralar.
HS KODU İÇERİK 8471.50 8471.41 veya 8471.49 alt başlıklarında yer almayan işlem birimleri, aynı muhafazada bir veya iki aşağıdaki birim türünü içerse de içermese de: Depolama birimleri, giriş birimleri, çıkış birimleri 8504.40 Statik dönüştürücüler 8517.69 Ses, görüntü veya diğer verilerin iletimi veya alımı için diğer cihazlar, kablolu veya kablosuz ağlarda iletişim cihazları dahil 8525.89 Diğer televizyon kameraları, dijital kameralar ve video kamera kayıt cihazları 8529.10 Her türlü anten ve anten reflektörleri; bunlarla kullanılmaya uygun parçalar 8529.90 Yalnızca veya esasen 8524 ile 8528 başlıklarındaki cihazlarla kullanılmaya uygun diğer parçalar 8536.69 1.000 V’yi aşmayan gerilim için fişler ve soketler 8536.90 Elektrik devrelerini anahtarlamak veya elektrik devrelerine bağlantı yapmak için kullanılan elektrikli cihazlar, 1 000 V’yi aşmayan gerilim için (sigortalar, otomatik devre kesiciler ve diğer elektrik devrelerini koruma cihazları, röleler ve diğer anahtarlar, lamba yuvaları, fişler ve soketler hariç) 8541.10 Diyotlar, ışığa duyarlı veya ışık yayan diyotlar (LED) hariç 8541.21 Transistörler, 1 W’dan daha düşük bir ısıtma gücüne sahip ışığa duyarlı transistörler hariç 8541.29 Diğer transistörler, ışığa duyarlı transistörler hariç 8541.30 Tiristörler, diaklar ve triaklar (ışığa duyarlı yarı iletken cihazlar hariç) 8541.49 Işığa duyarlı yarı iletken cihazlar (Fotovoltaik jeneratörler ve hücreler hariç) 8541.51 Diğer yarı iletken cihazlar: Yarı iletken tabanlı transdüktörler 8541.59 Diğer yarı iletken cihazlar 8541.60 Montelenmiş piezo-elektrik kristaller Tier 3.B: Mekanik ve elektronik olmayan bileşenler (örneğin yataklar ve optik bileşenler).
HS KODU İÇERİK 8482.10 Bilyalı yataklar 8482.20 Konik makaralı yataklar, koni ve konik makaralı montajlar dahil 8482.30 Küresel makaralı yataklar 8482.50 Diğer silindirik makaralı yataklar, kafes ve makaralı montajlar dahil 8807.30 Diğer uçak, helikopter veya insansız hava araçları parçaları 9013.10 Silahlara takılabilen teleskopik dürbünler; periskoplar; makineler, cihazlar, enstrümanlar veya bu başlık veya XVI. Bölümdeki cihazların parçası olarak tasarlanmış teleskoplar 9013.80 Diğer optik cihazlar, cihazlar ve enstrümanlar 9014.20 Havacılık veya uzay navigasyonu için enstrümanlar ve cihazlar (pusulalar hariç) 9014.80 Diğer navigasyon enstrümanları ve cihazlarıTier 4: -
Tier 4.A: Elektrik bileşenlerinin ve devrelerinin üretimi ve kalite testi için üretim ekipmanları
HS KODU İÇERİK 8471.80 Otomatik veri işleme makineleri için üniteler (işlem birimleri, giriş veya çıkış birimleri ve depolama birimleri hariç) 8486.10 Boule veya yonga üretimi için makineler ve cihazlar 8486.20 Yarı iletken cihazlar veya elektronik entegre devrelerin üretimi için makineler ve cihazlar 8486.40 Bu başlığa 11(C) notunda belirtilen makineler ve cihazlar 8534.00 Baskılı devreler 8543.20 Sinyal jeneratörleri 9027.50 Osiloskoplar ve osilografik cihazlar 9030.20 Diğer optik radyasyon kullanan enstrümanlar ve cihazlar (ultraviyole, görünür, kızılötesi) 9030.32 Kayıt cihazı olan multimetreler 9030.39 Gerilim, akım, direnç veya elektriksel güç ölçme veya kontrol etme enstrümanları ve cihazları, kayıt cihazı ile 9030.82 Yarı iletken yonga veya cihazlarını ölçme veya kontrol etme enstrümanları ve cihazları Tier 4.B: Metal işleme için CNC makineleri ve ilgili bileşenler.
HS KODU İÇERİK 8457.10 Metal işlemek için işleme merkezleri 8458.11 Metal soymak için yatay tornalar, dönme merkezleri dahil, sayısal kontrollü 8458.91 Metal soymak için tornalar (dönme merkezleri dahil), sayısal kontrollü (yatay tornalar hariç) 8459.61 Metal freze makineleri, sayısal kontrollü (başlık 8458'deki tornalar ve dönme merkezleri, yol tipi ünite baş makineleri, delik delme makineleri, delik freze makineleri, delik makineleri ve dizayn tipi freze makineleri hariç) 8466.93 Başlıklar 8456 ile 8461 arasındaki makinelerle yalnızca veya esasen kullanılmaya uygun parça ve aksesuarlar, diğerleri
B. EKONOMİK OLARAK KRİTİK ÜRÜNLER LİSTESİ (24 Şubat 2025)
Güncellenmiş liste, Rusya'nın üçüncü ülkeler aracılığıyla temin etse de hâlâ AB'den bağımlı olduğu ürünleri içermektedir. Liste, 73 (Demir veya çelikten mamul maddeler), 84 (Makinalar), 85 (Elektronik), 87 (Taşıtlar) ve 89 (Gemi, tekne ve yüzen yapılar) başlıklarını kapsayan toplam 30 Harmonize Sistem (HS) kodu içermektedir.
Listeye Dahil Olan Ürünler:
| HS KODU | TANIM |
|---|---|
| 7308 90 | Demir veya çelikten yapılmış yapılar ve yapı parçaları, diğer (köprüler ve köprü bölümleri, kuleler ve kafes direkleri, kapılar ve pencereler ve bunların çerçeveleri, kapı eşiği, iskele, kalıp, destek veya çukur destekleme için kullanılan benzer ekipmanlar hariç) |
| 8409 91 | Sadece veya esasen kıvılcım ateşlemeli içten yanmalı piston motorlarıyla kullanılmaya uygun parçalar, diğer |
| 8412 21 | Hidrolik güç motorları ve motorları, doğrusal hareketli "silindirler" |
| 8413 50 | Sıvılar için pozitif deplasmanlı, geri tepme pompaları, güçle çalışan (8413.11 ve 8413.19 alt başlıklarında yer alan, içten yanmalı piston motorları için yakıt, yağlama veya soğutma maddesi pompaları ve beton pompaları hariç) |
| 8419 50 | Isı değişim üniteleri (kazanlarla kullanılanlar hariç) |
| 8419 89 | Malzeme işleme için makineler, tesisler veya laboratuvar ekipmanları, ister elektrikli ısıtmalı olsun, isterse de sıcaklık değişimi içeren bir işlemle (ısıtma, pişirme, kızartma, sterilizasyon, pastörizasyon, buharlama, buharlaştırma, yoğuşma veya soğutma gibi) malzeme tedavi etmek için kullanılan, diğer (evsel amaçlarla kullanılan makineler ve 8514 başlığındaki fırınlar, ocaklar ve diğer ekipmanlar hariç) |
| 8419 90 | Malzeme işleme için makineler, tesisler ve laboratuvar ekipmanları, ister elektrikli ısıtmalı olsun, isterse de sıcaklık değişimi içeren bir işlemle (ısıtma, pişirme, kızartma, sterilizasyon, pastörizasyon, buharlama, buharlaştırma, yoğuşma veya soğutma gibi) malzeme tedavi etmek için kullanılan, ve elektrikli olmayan anlık ve depolamalı su ısıtıcıları, diğer |
| 8421 23 | İçten yanmalı motorlar için yağ veya benzin filtreleri |
| 8421 29 | Sıvıları filtreleme veya arıtma makineleri ve cihazları (su ve diğer içecekler için olanlar, içten yanmalı motorlar için yağ veya benzin filtreleri ve yapay böbrekler hariç) |
| 8421 39 | Gazları filtreleme veya arıtma makineleri ve cihazları (izotop ayırıcılar ve içten yanmalı motorlar için emiş hava filtreleri hariç) |
| 8421 99 | Sıvıları veya gazları filtreleme veya arıtma makineleri ve cihazlarının parçaları, diğer |
| 8424 30 | Buhar veya kum püskürtme makineleri ve benzeri jetli püskürtme makineleri, içinde motoru bulunan su temizleme cihazları (özel kapları temizlemeye yönelik cihazlar hariç) |
| 8428 33 | Sürekli hareketli yük asansörleri ve taşıyıcıları, kayış tipi (yer altı kullanımı için olanlar hariç) |
| 8428 39 | Sürekli hareketli yük asansörleri ve taşıyıcıları, yükler veya malzemeler için (yer altı kullanımı ve kova, kayış veya pnömatik tipler hariç) |
| 8428 90 | Yük kaldırma, taşıma, yükleme veya boşaltma makineleri, diğer |
| 8477 20 | Kauçuk veya plastikleri işlemek için ekstrüderler |
| 8477 80 | Kauçuk veya plastikleri işlemek veya bu malzemelerden ürünler üretmek için makineler, bu bölümde başka şekilde belirtilmemiş veya dahil edilmemiş |
| 8479 10 | Kamu işleri, inşaat veya benzeri işler için makineler, diğer |
| 8479 82 | Karıştırma, yoğurma, ezme, öğütme, eleme, siftelenme, homojenleştirme, emülsiyon yapma veya karıştırma makineleri, diğer (endüstriyel robotlar hariç) |
| 8479 89 | Makineler ve mekanik cihazlar, diğer |
| 8481 80 | Borular, kazan gövdeleri, tanklar, variller veya benzerleri için cihazlar (basınç düşürme vanaları, pnömatik güç iletimini kontrol eden vanalar, geri dönüşsüz "non-return" vanalar ve güvenlik veya tahliye vanaları hariç) |
| 8502 20 | Kıvılcım ateşlemeli içten yanmalı piston motorlu jeneratör setleri |
| 8507 10 | Piston motorlarını çalıştıran "starter bataryaları" için kullanılan kurşun-asit akümülatörleri (kullanılmış olanlar hariç) |
| 8537 10 | Elektrik kontrolü veya elektriğin dağıtımı için panolar, dolaplar ve benzeri ekipman kombinasyonları, voltaj <= 1.000 V |
| 8538 90 | Yalnızca veya esas olarak 8535, 8536 veya 8537 başlıklarındaki cihazlarla kullanılmak üzere uygun parçalar, diğer (8537 başlığındaki cihazlarla donatılmamış olan, paneller, konsollar, masalar, dolaplar ve diğer tabanlar hariç) |
| 8701 21 | Sadece kompresyon-ateşlemeli içten yanmalı piston motoru (dizel veya yarı dizel) ile donatılmış yarı römorklu yol traktörleri |
| 8708 99 | Traktörler, on kişiden fazla taşıma kapasitesine sahip motorlu araçlar, binek otomobilleri ve esas olarak insan taşımak için tasarlanmış diğer motorlu araçlar, ticari taşıma motorlu araçları ve özel amaçlı motorlu araçlar için parçalar ve aksesuarlar, diğer |
| 8716 39 | Demir yolu üzerinde çalışmak için tasarlanmamış, mal taşıma amaçlı römorklar ve yarı römorklar (tarımsal amaçlı kendi kendine yükleme veya boşaltma römorkları ve yarı römorkları, tanker römorkları ve tanker yarı römorkları hariç) |
| 8716 90 | Mekanik olarak tahrik edilmeyen römorklar, yarı römorklar ve diğer araçların parçaları, diğer |
| 8904 00 | Meçhul yelkenli araçlar ve itici tekneler |
Sonuç
Yukarıda belirtilen 16. Yaptırım Paketi, Rusya’nın ekonomisini ve stratejik sektörlerini etkilemek üzere tasarlanmış kapsamlı tedbirler ve kısıtlamalar içermektedir. Özellikle enerji, ticaret, ulaşım, altyapı ve finansal hizmetler alanında getirilen yasaklar ile Rusya'nın savaş gücüne lojistik, mali ve teknolojik destek sağlayan hatların kesilmesi hedeflenmiştir. Ayrıca yaptırımları aşma karşıtı önlemler ve ek listelerle, Rusya’nın üçüncü ülkeler veya dolaylı yöntemlerle yaptırımları delmesinin önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda, 16. Paket AB’nin, yaptırımları uygulanabilir ve sürdürülebilir kılma stratejilerinin devamı niteliğindedir.
Hukuki Değerlendirme
Uluslararası hukuk çerçevesinde AB’nin Rusya’ya yönelik uyguladığı yaptırımlar, Birliğin ortak dış politika ve güvenlik politikasının (CFSP) bir parçasını oluşturmaktadır. Yaptırımlar, AB Konseyi tarafından alınan kararlar ve mevzuat düzenlemeleri yoluyla yürürlüğe girer. AB mevzuatı, birlik üyesi ülkelerin ulusal hukuk düzenlerinde doğrudan geçerli olabildiği için, üye devletler Rusya ile ilgili tüm yaptırım kararlarını idari ve yargı makamları aracılığıyla tatbik etmekle yükümlüdür. Bu durum, yaptırımların etkinliği ve sürekliliği açısından kritik önemdedir.
Rusya’ya yönelik yaptırım rejimi, Birleşmiş Milletler yaptırımlarından farklı olarak, AB’nin kendi inisiyatifini ve yaptırım gücünü göstermesi açısından da önem taşıyıp, uluslararası hukuk alanında AB’nin rolünü güçlendirmektedir. AB’nin yaptırım uygulamasının dayanak noktası, Avrupa Birliği Antlaşması’nın (TEU) 29. maddesi ile Avrupa Birliği İşleyişi Antlaşması’nın (TFEU) 215. maddesine dayanmaktadır. İlgili düzenlemeler, Birliğe üye ülkelerin ortak güvenlik ve dış politika hedeflerini gerçekleştirmek üzere ortak hareket etmeyi ve yaptırım gibi önlemleri uygulamayı mümkün kılar.
Mevcut 16. Yaptırım Paketi, AB’nin Ukrayna’nın egemenliğine dönük ihlalleri önleme çabasının en güncel adımlarından biridir. Yaptırımların kapsamı, iktisadi faaliyetlerin geniş bir yelpazesini içerecek biçimde tasarlanmıştır: Enerji, ticaret, ulaşım, altyapı, finansal hizmetler ve kritik öneme sahip stratejik ürünlerin ihracat/ithalat kısıtlamaları bunların başında gelir. Bu çerçevede, yaptırımların hukuki çerçevesi incelendiğinde, şu hususlar öne çıkmaktadır:
1- Orantılılık ve Uluslararası Hukuk İlkeleri: AB, uyguladığı yaptırımlarda orantılılık ilkesini gözetmekle yükümlüdür. Söz konusu yaptırımlar, Rusya’nın uluslararası hukuk ihlaline tepki olarak kurgulanmıştır ve “zarar verme” amacı gütmekten ziyade çatışmayı sonlandırmaya yöneliktir. Her ne kadar yaptırımlar ekonomik baskı unsurları yaratsa da, AB hukukunda düzenlenen muafiyetler ve insani yardım koridorları gibi mekanizmalarla temel insan haklarının ihlali engellenmeye çalışılmaktadır. Bu yaklaşım, AB’nin yaptırım politikalarında genel olarak benimsediği insan hakları koruma perspektifinin bir uzantısıdır.
2- Çok Taraflı ve Çok Boyutlu Yaptırım Rejimi: 16. Yaptırım Paketi, sadece Rusya’daki belirli sektörleri değil; yaptırımları aşma riski taşıyan gerçek ve tüzel kişilere de odaklanmaktadır. Bu çok boyutlu yaptırım modeli, üçüncü ülke şirketlerinin veya bireylerinin de muhtemel yaptırım ihlallerini engellemeyi hedefler. AB, yaptırım rejimini ihlal edenlere yönelik çeşitli mali ve cezai müeyyideler öngörür. Bu müeyyideler, her üye devletteki yasal düzenlemelerin uyarlanmasıyla birlikte uygulanır.
3- Çifte Kullanım (Dual-Use) Ürünlerin Denetimi: Uluslararası ticaret hukukunda, askeri alanda kullanılma potansiyeli olan sivil ürünlerin ihracatı titizlikle denetlenmektedir. 16. Yaptırım Paketi’nde, “çift kullanım” (dual-use) niteliği taşıyan ürünlerin Rusya’ya erişimini büyük ölçüde kısıtlayan listeler getirilmiştir. Bu listeler, Birliğin uluslararası silah ticareti rejimi ve teknoloji transferi politikaları çerçevesinde sürekli güncellenmektedir. Böylece, ihracat denetimleri ve gümrük prosedürleri daha da sıkılaştırılarak, Rusya’nın askeri veya paramiliter kabiliyetlerini artıracak teknolojilere ulaşması engellenmeye çalışılmaktadır.
4- Finansal Sektör ve Uluslararası Ödeme Sistemleri: Finansal akışların sınırlandırılması, modern yaptırım rejimlerinin en etkili boyutlarından biridir. Özellikle bankacılık sektörüne getiren kısıtlamalar ve finansal mesajlaşma hizmetlerini engellemek, Rusya’nın küresel piyasalara erişimini daraltmaktadır. AB, 16. Pakette de bazı finansal kurumları listeden çıkarmayarak aksine listeyi genişletmiş; uzmanlaşmış finansal mesajlaşma sistemlerini kullanım dışı bırakarak bankaların küresel çapta işlem yapmasını güçleştirmeyi hedeflemiştir. Bu yöntem, geçmişte İran’a uygulanan yaptırımlarda da etkili bir araç olarak kullanılmıştır. Dolayısıyla, finansal işlemlerin uluslararası standartlarla takibi, AB ve müttefik ülkelerin koordinasyonu sayesinde yürütülmektedir.
5- Üye Devletlerin Uyum Yükümlülüğü ve Denetim: AB yaptırımlarının bağlayıcılığı, üye devletlerin kendi ulusal mevzuatlarında bu düzenlemeleri uygulama zorunluluğundan kaynaklanır. Üye devletler, yaptırım listesinde yer alan kişi, kurum ve kuruluşlarla iş yapan şirketlere karşı hem idari hem de cezai yaptırımlar uygulayabilmektedir. Her üye devletin kendi hukuk sistemi çerçevesinde belirlediği yaptırım mekanizmaları bulunsa da, AB Komisyonu ve Konsey tarafından yayınlanan kılavuzlar ve yönetmelikler, uyumun sağlanmasında yol gösterici rol üstlenir. Özellikle gümrük kontrolleri ve finansal denetimler açısından sınır ötesi iş birliği artmıştır.
6- İnsan Hakları ve İnsani Yardım Boyutu: AB, yaptırım politikalarında, tıpkı Birleşmiş Milletler’in yaptırımlarında olduğu gibi insani yardımların erişilebilir kalmasına önem vermektedir. 16. Yaptırım Paketi kapsamında da insani yardım kuruluşlarının faaliyetlerini engellememek üzere belirli muafiyetler tanınması söz konusudur. Bu yaklaşım, uluslararası camiada yaptırımların sivilleri orantısız biçimde etkilemesinin önüne geçmeye yönelik temel ilkelerle uyuşmaktadır. Her ne kadar bu muafiyetler pratikte çeşitli bürokratik güçlükler yaratsa da, AB müktesebatı bunu üyeler arasında ortak bir standart şeklinde uygulatmayı hedefler.
7- Hukuki Yollar ve İtiraz Mekanizmaları: Yaptırım listesine alınan kişi veya kuruluşlar, AB Adalet Divanı başta olmak üzere hukuki itiraz yollarına sahiptir. Bu süreçte, yaptırımların hukuka uygunluğu, orantılılık ilkesi ve adli gözden geçirme hakkı gözetilir. Adalet Divanı, gerekli gördüğü hâllerde, listeye alınan tüzel veya gerçek kişilerin itirazlarını kabul ederek yaptırım kararlarını iptal edebilmektedir. Bu yargısal denetim mekanizması, yaptırım rejiminin AB hukuku bağlamında meşruiyetini ve hukuk devleti ilkelerini destekleyen önemli bir unsurdur.
Kısaca ortaya koymak gerekirse; 16. Yaptırım Paketi, AB’nin uluslararası hukuk çerçevesinde Rusya’ya karşı aldığı en sert ve kapsamlı tedbirlerden biri olarak öne çıkmaktadır. Bu paketin hukuki dayanağı, AB’nin ortak dış politika ve güvenlik politikasından ve AB müktesebatından kaynaklanır. Üye devletler, paket kapsamındaki düzenlemeleri ulusal mevzuatları üzerinden uygulamak ve gerekli yaptırım denetimlerini yürütmekle yükümlüdür. Sektörel kısıtlamalar, finansal akışların sınırlandırılması, ihracat yasakları ve yaptırımları aşma karşıtı tedbirler gibi çok yönlü önlemler, hukuki güvence altında ve belirli orantılılık ilkesi çerçevesinde icra edilir.
Elbette ki yaptırımların başarısı, yalnızca metinlerdeki hükümlerle değil, üye devletlerin fiilî uyumu ve denetimiyle de ölçülecektir. Rusya’nın yaptırımları dolaylı yollarla aşma çabalarına karşı geliştirilen önlemler, AB’nin bu konuda ne kadar kararlı olduğunu göstermektedir. Buna karşın, yaptırımlardan etkilenen küresel ticaret dengesi, enerji piyasaları ve finans sektöründe ortaya çıkabilecek risklerin yönetimi, AB ve uluslararası toplumun da sorumluluğu altındadır. Hukukun üstünlüğü, insan haklarının korunması ve uluslararası barışın temini amacıyla alınan bu tedbirlerin, beklenen etkiyi yaratabilmesi; tutarlı, şeffaf ve sürekli bir kontrol mekanizmasıyla mümkün olacaktır. Bu nedenle, tüm ekonomik aktörlerin ve hukuk profesyonellerinin, yaptırımların teknik ve hukuki yönünü yakından takip etmeleri kaçınılmazdır.
Yorumlar
Kalan Karakter: