Osmanlı Tebaası Rum Armatör Panos Michail (Mikael) Courtgis

P.M.Courtgis’in eşi Mirsinio, Panos Michael Courtgis, oğlu Mitsas, kızı

Nellos; (Arka sıra soldan) erkek çocukları Giorgos ve Liolis Courtgis.

(Ön sıra soldan)

Belgeleri, Aegean Historical Archive “Ergani” Midilli Adası.

Kaynak- Courtgis

İstirhamıma derhal cevap vererek Yunanistan’da Michael Ant. Kaitatzides imzasıyla neşredilmiş olan “Aegean Steam Navigation P. M. Courtgis & Co 1883-1911” başlıklı eseri bana kazandırmak nezaketini göstermiş olan Yunan deniz ticaret tarihi araştırmacı yazarı Aris Bilalis ’e öncelikle teşekkür ediyorum. Onun sayesinde Midilli’deki müze kayıtlarına da ulaştım.

Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında özellikle düzenli hat seferleriyle de atılım yapmış, ayni zamanda zeytinyağı üretimiyle, maden işletmeciliğiyle de başarı tesis etmiş olan Panos Michail 1 Courtgis, milliyeti bakımından Midilli adalı Osmanlı ahalisinden bir Rum aileden geldiği gibi, İstanbul’da kurduğu armatörlük şirketinin gemileri de Türk bayraklıydı.

Gerek yaşamı ve gerekse armatör olarak gösterdiği başarılı meslek hayatı, Doç. Dr. Metin Ünver’in “Courtgi (Gürcü) Bahr-i Sefid (L’egee) Vapur Kumpanyası, 1883-1911” başlıklı araştırması neşredilinceye dek, ülkemizde önemsenmedi, incelenmedi. Buna karşın Yunanistan kültür çevrelerinde P.M. Courtgis benimsendi ve Michael Ant. Kaitatzides imzasıyla “Aegean Steam Navigation P. M. Courtgis & Co 1883-1911” başlıklı bir belge eser yayınlandı. Diğer taraftan Midilli Adası’ndaki “Aegean Historical Archive - Ergani”deki Courtgis arşivine ulaştım ve 50 belgeyi seçerek kendi arşivime kaydettim. S

anayileşme çağı ile birlikte ondokuzuncu yüzyılda Doğu Akdeniz’deki başlıca limanlara iki üç misli ticaret gemisi gelmeye başlamıştır. Buğday, pamuk ve kömür Avrupa’ya veya özellikle kömür Avrupa’dan Doğu Akdeniz’e ve bir kısım işlenmemiş ürünler de Avrupa’ya veya Okyanus ötesi Amerika’ya taşınıyordu. Gemilere olan ihtiyaç hızla artarken sanayileşme ile birlikte dünya ekonomisinde sanayi mallarıyla ham madde alışverişi hep gemilere ihtiyaç gösterdi. Deniz ticaret taşımacılığı giderek daha büyük tonajlı gemileri ve daha süratli gemileri zorunlu kıldı.

Ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren Doğu Akdeniz’de Yelkenli gemiler azalırken buharlı gemiler çok daha hızlı şekilde denizlerdeki yerlerini almaya ve buharlı gemilerin 1880’dan başlayarak denizlerden kaybolmaya başladıkları görülür. Buğday, zeytinyağı, canlı hayvan veya kömür yüklü buharlı gemilerle, özellikle kıyı uğraklı seferlerde 200-300 ton yük taşınmaktaydı. 1830’dan 1850’ye kadar Akdeniz’de tarifeli yük ve yolcu seferleri yapan armatörlük firmaları arasında çetin bir rekabet mevcuttu. Levant olarak verilen Osmanlı limanlarına Austrian Lloyd, French Messageries Maritimes, Frassinet et Cie, German Norddeutscher Lloyd, Russian Steamship Co., Egyptian Khedive, Panhellenic Stean Navigation Co. gibi yabancı armatörlük şirketleri Ege’de, Marmara’da ve Karadeniz’de hemen tüm yük ve yolcu taşımacılığını yapmakla kalmıyor, ikinci üçüncü limanlara da uğrayarak yük ve yolcu alıp verebiliyorlardı. Ayrıca Peninsular ve Oriental, Cunard, Leyland, Burns and MacIver, Moss, Papayanni, Prince Johanson, Westcott and Laurence armatörlük şirketleri Ege, İstanbul ve Karadeniz ile İngiltere arasında tarifeli seferler yapmaktaydılar. Paquet, Transatlantique France/Belge Doğu Akdenizle (İzmir, İstanbul) Fransa limanları arasında, Florio- Rubatino Doğu Akdenizle İtalya limanları arasında düzenli hat seferleri gerçekleştirmekteydiler. Osmanlı Devleti’nin sahip olduğu İdare-i Mahsusiye-i Osmanî küçük tonajlı 50 kadar buharlı vapur ile İstanbul ve yakın limanlara ilaveten İskenderiye seferi de yapmaktaydı.

Şirket-i Hayriye ise sadece Boğaziçi ve Adalar olmak üzere şehir hatları diyeceğimiz çoğu yandan çarklı vapurlarla yolcu taşımacılığı yapmaktaydı. Bu şirket bir süre Osmanlı tebaası Rum müteşebbis Panos Michael Courtgis’e ait olarak çalışacaktır. “Courtgi Bahr-i Sefid Vapur Kumpanyası” Osmanlı Devleti’nin son döneminde sivrilmiş bir yerli sermaye ürünü olarak 1883-1911 yılları arasında faaliyet göstermiştir. Kurucusunun milliyeti, yabancı kaynaklarda Osmanlı Devleti’nin içinde geliştiği ekonomik ve siyasî ortamdan ziyade 19. yüzyılın sonlarına doğru gelişen Yunan deniz ticaret filosu tarihinin bir parçası olarak değerlendirilmiştir..” (Kaynak:Doç.Dr. Metin Ünver -Courtgi (Gürcü) Bahr-i Sefid (L’Egée) Vapur Kumpanyası, 1883-1911).

Michael Courtgis ailesinin üyeleri. Yıl 1890. (Arka sıra Soldan) Panos Courtgis, Demetrius Courtgis, Theodoros Courtgis. (Ön sıra soldan) Myrsinio Courtgis, küçük Mitsas Courtgis, Panos Courtgis’nin babası Michael Courtgis ve eşi Irini Georgiou Tzatzou. (Küçük resim- Digital düzeltme yapılmışsiyah beyaz kopya) Kaynak: Courtgi Belgeleri, Aegean Historical Archive “Ergani” Midilli Adası; Haralambou Kourtzi Koleksiyonu.

Panos Michael (Mikael) Courtgis, 30 Ocak 1850 gece yarısından sonra Midilli (Lesbos) Adası’nın Mytilene / Midilli kasabasında dünyaya geldi. Büyük büyükbabası 1790’da Gürcistan’ın Tiflis şehrinden göç etmiştir. Bu nedenledir ki “Courtgis” soyadı Gürcistan kökenli olduklarını işaret eden “Gecourtgis” den gelmektedir. Haziran 1865’de Midilli’deliseden mezun oldu. Midilli’de 1867’de meydana gelen müthiş deprem sonucu adada büyük yıkımlar meydana geldiği gibi ve adada akrabaları tarafından açılmış ve henüz sonuçlanmış davadan ötürü Mikhael Courtgis ailesi ve çocuklarıyla birlikte İstanbul’a yerleşmiştir.

Panos Michael Courtgis 1870’de artık daha Osmanlıydı ve imparatorluğun başkenti İstanbul’da yeni bir yaşamla karşılaştı. Bu büyük liman kentinde memleketlisi olan bazı dostlarını buldu veya dostluklar kurdu. Bunlardan toptancılık yapan Panagiotis Chilimitzas yardımcı olmak amacıyla kendine ait bir ofisi kendisine verdi. Burada hiçbir kira vermeden kalabilecekti. Yaratıcı kişiliği ve azmi sayesinde 1872’de Chlimitzas ve arkadaşı Vasilios Manavis ile bir limited şirket kurdular. Bu şirketle yaptıkları işler onlara çok büyük kazanç getirdi. 1873’de İstanbul’da en önde gelen Galata Bankeri sayılan Georgios Zarifi ile tanıştı. Georgios Zarifi ayni zamanda imparatorlukta sayılı toptancılardan biriydi. Zarifi ile tesis ettiği dostluk sayesinde, kendisinden büyük yardımlar gördü ve hatta karşılaştığı hemen her sıkıntı Zarifi tarafından çözümlendi.

1874’de İstanbul’da Michael Coumpas ile “P.M. Courtgis & Co.” şirketini kurdu ve 1876’da Midilli’de “Courtgis-Coumpas & Co.” şirketini hayata geçirdi. Bu şirket dışında Midilli’de zeytinyağı ve sabun üretimine ve markalayarak pazarlama işlerine yöneldi. Ancak tüm bu ticarî faaliyetlerinde Georgios Zarifi ile ortak çalışmanın, her şeyin üstünde önem taşıdığını da öğrendi. Zira Georgios Zarifi’nin Osmanlı Devleti indindeki çok yüksek itibarı sayesinde Osmanlı askeriyesine, diğer bazı nazırlıklara zeytinyağı, sabun, hububat, tuz gibi ikmal maddeleri temin eden kumanyacı haline geldi. 1883’de Georgios Zarifi’nin %30 hisse sahibi olduğu “Aegean Steam Navigation P.M. Courtgis & Co.” yu hayata geçirdi ve böylelikle armatörlük yaşamına yöneldi. Bu alanda da, II. Abdülhamit saltanatı devrinde tonaj bakımında birinci olan Georgis Zarifi’ye karşın, en fazla gemiye sahip birinci armatörlük firması seviyesine yükseldi.

İlk armatörlük atılımı İngiltere’de inşa edilmiş 280 grt’lik yük / yolcu gemisiyle gerçekleştirdi. Yeni inşa olan 12 knots azami seyir süratine sahip bu gemiye “Panarmos” adını verdi.Bu gemi ayni sene Haziran ayında İstanbul’a geldi ve İstanbul liman kaydına tescil edilerek ilk seferine İstanbul- Girit olarak başladı.

Panos Michael Courtgis kayıtlarında şöyle armatörlük çalışmalarını anlatmaktadır; Bir yıl sonra her biri 500 grt. olan ve “Kriti” ve “Chios” adlarını verdiğim iki gemiyi daha filoma kazandırdım. Bu gemiler de azami 12 knots seyir süratine sahiptiler. Üç yıl sonra her biri 650 grt. olan ve “Symrni” , “Trapezous” adlarını verdiğim iki gemi daha satın aldım. Beş yıl sonrasında 1400 grt.’lik “Massalia”, 2400 grt.’lik “Braila” , 300 grt.’lik “Odissos” , 300 grt.’lik “Iraklia” , 250 grt.’lik “Kardiff” , 600 grt.’lik “Neapolis” ile filomu güçlendirdim. Bu gemilerin hepsinde 1.ci, 2.ci, ve 3.cü sınıf yolculara ait hertürlü kolaylıklar bulunuyordu

Gemilerimin küçük onarımları için Fener’de Tersane-i Âmire teknik imkanlarından daha iyi bir tersane kurdum. Fener’de tersane 1200 metre karelik bir alanda kuruluydu. Tersane binası iki katlıydı. Zemin katı 2430 metre kareydi ve üst kat 1215 metre karelik bir alanı kaplıyordu. Böylece tersane 2430 metre kare kapalı alana sahipti. Rıhtımda 12 ton kaldırma gücüne sahip bir yüzer vinç vardı ki kendi gemilerimizden başka Osmanlı ve yabancı bayraklı gemilerin onarımı sağlanmaktaydı.”

Panos Michael Courtgi (Courtgis) 1891’de “Banque de Metelin - Midilli Bankası”nı kurdu.
Bankanın kuruluş sermayesi 90.000 Türk lirası idi ki, bu rakam, sahibi olduğu gemilerin değerine eşit oluyordu. 12 Eylül 1891’de Myrsini Vasiliou ile evlendi. Ayni sene gemilerinin kömür ihtiyacını doğrudan karşılamak amacıyla Kozlu’da bir kömür madenini satın almaya karar verdi. P. M. Courtgi (Courtgis) hatıratında Midilli Bankası ile ocağın yıllık kömür üretiminin bin ton olacağına dair bir sözleşme imzaladığı yazılıdır.

20 Ocak 1896’da Almanya’nın Midilli Yardımcı konsolosu tayin edildi. 1903’de Midilli’den ayrılarak tamamıyla İstanbul’a yerleşti. O tarihlerde Midilli’de 12,500 Osmanlı tebaası Rum ve 2500 Türk yaşamaktaydı. 1887’de Midilli Adası’nın kuzeyindeki termal bir bölge olan Koutsouk Loutza’da aldığı yerde termal sulardan istifade ederek tedavi amaçlı bir otel kurmayı kararlaştırdı. Bu amaçla kurduğu “Courtgibad” ismindeki şirketi adına termal suyla tedavi amaçlı “Radium Palace” adını verdiği iki kaplıca otel inşa etti. Bu otel 1912’de açılışına çok yakın bir tarihte bir yangın sonrasında tamamıyla harap olmuştur.

Panos Michael Courtgis’in 1902 tarihli hatıratında yazdıklarına göre şirketin toplam 12 gemiye sahip olduğu anlaşılmaktadır. Bu sayı 1902’de 11’e inmiştir. 1902’den itibaren “Aegean Steam Navigation P.M. Courtgis & Co.” mâli sıkıntılara maruz kalmış ve devamlı küçülmüştür.

Ağustos 1902’de Midilli Bankası bir gemi simsarı olan Bay Edmund Schirokauer’e şirketin tamamı Türk bayraklı olan “Alexandria”, “Braila”, “Irakleia”, “Odissos”, “Smyrna”, “Neapolis”, “Massalia”, “Polis Tis Mitylinis”, “Chios”, “Kriti” isimli gemileri 150.000 İngiliz Sterlingi değerinde satmak teklifinde bulunmuştur. 1905’de ise “Alexandria”, “Braila”, “Irakleia” , “Odissos”, “Smyrna” isimli beş gemi kalmıştır.

Midilli Bankası 1904 tarihli raporunda “Aegean Steam Navigation P.M. Courtgis & Co.”a ait gemileri elden çıkartmak için iki gerekçe ileri sürmüştür. Bu gerekçelerden biri; banka tamamıyla bankacılık işlemlerine yönelmek istemekteydi. Birdiğer husus; banka mevcut daha büyük tonajlı gemileri modernize etmek parasal gücüne sahip değildi. Bu husus, küresel olarak hızla değişim göstermekte olan deniz ticareti ve tonajları çok artan gemiler karşısında rekabet imkanı bırakmamasından ileri geliyordu. İkinci gerekçe ise Panos Michael Courtgis’in gemilerinin hepsi Osmanlı Türk bayrağı taşımaktaydılar ve Osmanlı Devleti gemi siciline kayıtlıydılar. Şirket sırf gemilerin Türk bayrağı taşımasından dolayı Avrupa’da yük bulmakta zorluklarla karşılaşıyordu ve çok büyük gelir kaybına uğramaktaydı. Şirketin 25 Temmuz 1904 tarihli 13.cü genel kurulunda hissedarların “Aegean Steam Navigation P.M. Courtgis & Co.” yu satma kararı aldıkları yazılıdır.

Panos Michael Courtgis’in kartvizinin kapak sayfası. Kaynak;Michael Ant. Kaitatzidis; “The Aegean Steam NavigationP.M. Courtgis and Co. 1883-1911”, Todonti Yayını, 2009.

26 Ağustos 1905 tarihli bir karara göre Tuna, Trabzon,Volos ve Midilli / Gera uğraklarını yapan beş gemi dışındaki diğer gemiler satılmıştır. Midilli Bankası’na ait 1906 tarihli bir memorandumda, şirketin Tuna, Trabzon, İzmir uğraklı olmak üzere beş gemisinin seferlerine devam ettikleri anlaşılmaktadır. Şirket, Ocak 1909’da hükümetinin ürünlerinin 5 Osmanlı Avusturya ithalatını ve kullanımını yasaklaması karşısında zor duruma düşmüştür. Ayrıca Osmanlı Adası olarak görünmesine karşın, Midilli Adası’nda ticaret ve ekonomi Rum ahalinin elinde bulunmaktadır. Panos Michael Courtgis’in oğlu Michael (Mitsas) P.Courtgis 1910’da Yunan bayraklı gemilerin Osmanlı Devleti limanlarına uğrak yapmasıyla, ayrıca Yunan menşeili ürünlerin tüketiminin de yasak kapsamına alınmasıyla daha da zor duruma düşmüştür. Özellikle Trieste’den yüklenen sanayi ağırlıklı malların Midilli Adası ve diğer Türkiye limanlarına taşınması düzenli hat veya tramp seferlerle yapılırken, bu ulaşım imkanı tamamıyla ortadan kalkmıştır.

Zonguldak Kozlu’daki P.M. Courtgis kömür madeni ocağı. Kaynak- Cenova’daki bir efemara müzayedesinde tespit edilmiş olan çok nadir bir kartpostal. Kartpostalın arkasında 1897 kuruluş yılı olarak yazılıdır.

Osmanlı Devletinin ortaya koyduğu boykotla birlikte Yunan armatörlük şirketlerine ait onbeş tarifeli sefer birden durmak zorunda kalmıştır. Boykot sonucunda 1910’da Midilli’ye 237 daha az gemi uğrak yapabilmiş ve Adanın ticareti ve ekonomisi ciddi şekilde zorluklarla karşılaşır hale geldmiştir. Bütün sayılan bu sıkıntıların ötesinde Mısır’daki Metelin acentesi Zervoudakis aniden iflas etmiştir. Panos Michael Courtgis’in termal suyla tedavi amaçlı olarak gerçekleştirdiği Kaplıca oteline “Radium Palace” adını vermişti.

Efemera müzayedelerinde ortaya çıkan bir kartpostalda “Station Thermale Radioactive Courtgibad A Metelin (Turquie) yazılıdır.

Panos Michael Courtgis hatıratında şöyle yazmıştır; “Bu olay Banque de Metelin- Midilli Bankası’nın sonuydu. Bir gün içinde hançerlendi..Mısır’daki Zervoudakis’in temsil ettiği Banque of Metelin Mısır şubesi üç milyon Türk lirası gibi çok yüksek bir kredi imkanına sahipti. 1909 krizi sırasında ve bu kadar çok bankanın çöküşünden sonra Zorvoudakis de aninden iflasını açıkladığında, portföyündeki toplam kapital, ana bankanın toplam parasal gücünü meydana getirmekteydi.”

Birbirinden hayranlık duyulacak başarılara Georgios Zarifis’in hudutsuz güvenine sahip olarak imza atmış olan Panos Michael Courtgis, Midilli Adası’nda 1931 yılında vefat etti. En büyük oğlu Michael (Mitsas) P.Courtgis 25 Mart 1884’de dünyaya gelmişti.

Babasından kendisine intikal eden varlıkları tek başına yönetmek sorumluluğuyla yaşadı. Çok başarılı bir ressam ve sanatçıydı. Tiyatro oyunları yazan, müzik, resim, fotoğraf, sinema tutkunu olan kişiliğiyle babasının armatörlük sevdasına öylesine yatkın değildi. Midilli’ye ilk radyoyu, ilk bisikleti, ilk buharlı motorbotu ve ilk otomobili getiren kişi olarak tanınmıştır. Midilli Bankası’nda önemli görevler almıştır.

Panos Michael Courtgis’in hatıratı Panos Michael Courtgis’in hatıratı 1883-1911 yılları arasındaki Osmanlı Deniz Ticareti yapısına önemli bir bilgi kaynağı oluşturmakla beraber, imparatorluğun maruz bulunduğu yabancı devletlere verilmiş imtiyaz sıkıntılarını da ortaya koymaktadır. İstanbul’a gelişlerini şöyle anlatır; “Nisan ayı başlarında çoğunluğu Osmanlı ahalisinden çocuklar ve kadınlarda oluşan yolcularıyla Austrian Lloyd Co.’ya ait buharlı yolcu gemisi Apollo ile Fokia’ya seyahatim sırasında, Tenedos (Bozcaada) Adasından hareket etmişti ki, yağmur başladı.Yağmurdan kaçmak isteyen yolcular geçici olarak ambarlara sığınmak istediklerinde bu talepleri kaptan tarafından geri çevrildi. Bu benim için çok üzücü oldu. Kaptandan bu karardan dönmesini ve yolculara sığınma imkanı vermesini istediğimde, bana daha yüksek sınıf yolcu ücreti farkını vermem karşılığından bunu kabul edebileceğini ifade etti.”

Mitsas Courtgi’nin Midilli’de Fritz J. Mraz fotoğrafhanesinde çekilmiş fotoğrafı.

İstanbul’a ulaştıklarında Austrian Steamship Co.’nun genel acentesi olan arkadaşı Fyren’i bulan P.M. Courtgis bu üzücü durumu şikayet etmiş, fakat Fyren gülerek şirketin güverte yolcularından bu yolla önemli gelir elde ettiğini hatırlatarak, kaptanın sadece şirketin verdiği talimatı uyguladığını söyleyince, daha şaşkınlık içinde kalmıştır. P.M. Courtgis’in gemi sahibi olmak fikri onu derinden etkileyen bu olayla başlamış ve eline geçecek ilk yeterli parayla Austrian Steamship Co.’ya rakip olmak kararını vermiştir. Nitekim Mart 1883’de bazı çalışanlarını Thomas Chatzopoulos’la birlikte İngiltere’ye göndermiştir. Amacı ilk sermayesi olan 10.000 Osmanlı lirasıyla bir gemi satın almaktır. Gerçekten de yeni inşa 250 deplasman tonluk, azami seyir sürati 12 knots olan bir gemiyi satın alırlar. P.M. Courtgis bu gemiye “Panormos” adını vermiştir.

Courtgi Bahr-i Sefid Vapur Kumpanyası’nın merkezi Karaköy’de ayni zamanda Dersaadet Ticaret Odası ilk genel merkezinın bu bulunduğu handa idi. Midilli Bankası bu hanın üst katında idi. Fotoğrafta binanın üst kısmının alnında Yunanca “Trapeza Mytilinis” yani “Bank of Mytilini” yazısı yer almaktadır. Her iki han, Adnan Menderes tarafından yol açma kazıları sırasında yıktırılmıştır.

“Panormos” on beş gün aralıklarla İstanbul, Gelibolu, Çanakkale, Midilli, İzmir, Sakız, Syros, Sifnos, Girit / Hanya, Kythria ve Heraklion, Paros uğraklı olarak düzenli hat seferlerine başlamış ilk Türk bayraklı armatörlük şirketi olmuştur. Bu seferler zamanla Pire, Gythion, Kalamata, Patras, Corfu, Sarande, Vlone, Trieste olarak genişletilecektir. P. M. Courtgis, Panormos’un ilk seferinde kıdemli Kaptan Theodos Sgardanos’a en yoksul güverte yolcusuna bile itina göstermesi için talimat vermiştir.

Şirket İstanbul’da ayrıca Yemiş İskelesi, ve Bahçekapı’daki Midilli Bankası-Banque de Metelin şubelerinin içinde de ofisler açmıştı. Şirketin görev dağılımı ise şöyle yapılmıştır;

Genel Müdür: Panos Michael Courtgis

Genel Müfettiş: M.Triantayylidis (1902’de Theodore Hatzopoulos)

Genel Sekreter: L.Moukas (1909’da K.Kalfaoğlu)

Kıdemli Muhasebeci: Müh.Serelis

Kıdemli Mühendis: I.Bouchlas (1902’den itibaren Ed.Ezssartier)

Merkez Acentesi: Miltiadis Simonidis (1909’dan itibaren E.Bakalis).

Courtgi Bahr-ı Sefid Vapur Kumpanyası’nın merkezi Karaköy’deki Mehmet Ali Paşa Han No.11’de Vagon-Li’nin bulunduğu hanın yanında sahilde idi. Her iki han, Adnan Menderes tarafından yol açma kazıları sırasında yıktırılırken.

Courtgi Bahr-ı Sefid Vapur Kumpanyası 1883’de faaliyete geçmiştir. Kuruluş tarihi şirketi logosunu içeren başlıkta da yer almaktadır. Ancak belirtilen sözleşmenin bilinmeyen nedenlerle iptal edilmesi üzerine P. M. Courtgis, Alkiviadis Kampas’ı ve Leonidas Oeconomo’yu görevlendirmiştir. Bu konuda Courtgi Bahr - ı Sefid Vapur Kumpanyası’nın bir Türk denizcilik şirketi olduğunu hatırlatmamız doğru olacaktır. O tarihlerde Midilli bir Osmanlı Devleti adasıdır. Midilli’de Yunanistan’ın konsolosluğu vardır ve Konsolos Nikolaos Sousidas’tır. Yunanistan limanlarına sefer yapabilmek için onay alan P.M. Courtgis ayni amaçla Romanya hükümetine müracaat etmiş ve gerekli müsaadeleri sağlamıştır. Kumpanya önceleri Türkçesi ve Fransızcası birlikte Gürcü Bahr-ı Sefid Vapur İdaresi (Navigation a Vapuer “Égée- P. M. Courtgi & Cie) adını kullanmıştır. Sonraki tarihli bazı şirket yazışmalarında Osmanlı Türkçesi ile Gürcü Vapurları İdaresi ve Rumca olarak (P. M. Kourtzis ve Ortakları. Ege Vapurları) ifadelerinin bir arada yer aldığı başlıklara rastlanmaktadır.

Courtgi Bahr-ı Sefid Vapur Kumpanyası - Aegean Steam Navigation Company, Austrian Lloyd ve Pan Hellenic Navigation arasında da 28 Eylül 1902 – 28 Eylül 1903 arasında geçerli olmak üzere navlun anlaşması yapmıştır. İzmir’deki S. Fondra & Fils ticaret şirketi bu sözleşme yükümlülüklerinden ayrı tutulacaktır.

P. M. Courtgis ayni zamanda Yunan Hükümeti ile 29 Aralık 1884’de deniz ticaret serbestisi kavramında Yunanistan Posta İdaresi Genel Müdürü Mansolos ve Dimitrios Valasis imzalı olarak bir anlaşma yapmış ve bu anlaşma 9 Aralık 1885 tarihli Yunan Parlamentosu tarafından onaylanarak yasallaşmıştır. Resmileşen sözleşmeyi Osmanlı Buharlı Vapur Kumpanyası- Ottoman Steam Navigation Company – İstanbul, ya da “Aegean Steam Navigation” olarak Dimitrios Valasis imzalamıştır. Bu sözleşmeye göre; Courtgi Bahr-i Sefid Vapur Kumpanyası - Aegean Steam Navigation Company beklenmedik durumlar haricinde, sekiz günlük vasılalarla İstanbul, İzmir, Girit ve Yunanistan limanları Syros, Andros, Volos ve civardaki Türkiye uğrak limanları bağlantılı olarak düzenli posta seferleri yapacaktır.

Panos Michael Courtgis ile başlayan düzenli hat seferleri
İstanbul - Girit uğraklı ring seferler, İstanbul’dan başlayarak Gelibolu, Çanakkale, Midilli, İzmir, Sakız, Andros, Tinos, Siros, Pire, Hanya, Resmo, Kandiye - İstanbul olarak yapılıyordu. Volos Hattı; İstanbul, Gelibolu, Çanakkale, Athos, Selanik, Volos ve İstanbul dönüşlüydü. Trabzon Hattı; İstanbul, İnebolu, Samsun, Ordu, Giresun, Trabzon ve ayni iskelelere uğrayarak İstanbul’a dönülüyordu.
Tuna Hattı; İstanbul, Varna, Sulina, Tulça, Galatz, Brail ve ayni iskelelere uğrak yapılarak İstanbul limanına avdet ediliyordu.
Gera (Yera) Hattı; İstanbul, Gelibolu, Çanakkale, Bozcaada, Molova, Akçay, Kemer, Ayvalık, Cunda, Midilli, Pilmar, Yera olarak yapılmıştır. Bu hattı ilkkez düşünen ve gerçekleştiren de Panos Michael Courtgi olmuştur.
Trieste Hattı; Ege’ye bile sefer yapılmadığı bir dönemde, Panos Michael Courtgi’nin muntazam yolcu / yük taşımacılığı Avrupa limanlarına ulaştırmak için ortaya koyduğu inancını ve kararlılığını göstermektedir. Trieste Hattı; İstanbul, Midilli, İzmir, Çeşme, Sakız, Pire, Gytheion, Kalamata, Patras, Korfu, Ag. Sarande, Avlonya, Trieste olarak devam etmekteydi.

Courtgi filosundaki SS Alexandrie; 1902-1911 yıllarında Tuna, Gera, Trieste hattında, SS Alexandros; 1902’den ibaren Tuna hattında, SS Braila; 1892’den itibaren Trieste, Trabzon hattında, SS Iraklea; 1892’den itibaren Tuna hattında, SS Thassos; 1911’den itibaren Gera hattında, SS Kardiff; 2 Nisan 1911’den itibaren Tuna hattında, SS Kriti; 1884’den itibaren Gera, Volos hattında, SS Massalia; 1892’den itibaren Tuna, Trieste hattında, SS Neapolis; 19 Ağustos 1895’den itibaren Trieste hattında, SS Odissos; 26 Haziran 1911’den itibaren Trieste hattında, SS Panormos; Haziran 1883’den itibaren Girit, Gera, Tuna hattında,

SS Polistis Mtylinis; 1892’den itibaren Tuna, Trieste hattında, SS Lesbos (bir kayıt bulunamadı), SS Smyrni; 1887’den itibaren Tuna, Gera hattında, SS Trapezous; 1887’den itibaren Girit, Trabzon hattında, SS Chios; 1884’den itibaren Girit, Tuna, Gera hattında sefer yapmışlardır.

Bu gemilerin bilinen süvarileri; Kaptan Ioannis Makris, Kaptan Andreas Nikas, Kaptan A. Kourentis, Kaptan Skourtis, Kaptan Theodor Sgardanos, Kaptan Nikolaus Karais, Kaptan N. Arlanelis idi.

SS Alexandria 2,300 dwt. ve azami seyir sürati 12 knots idi. Şirketin bültenlerinde SS Alexandria’nin 1902-1911 yılları arasında İskenderiye ve ayrıca Trieste ve Gera hattında sefer yaptığı bilgisi yer almaktadır.
SS Braila beşinci seferinden sonra Trieste - İstanbul hattına verilmiştir. Bu tarihte geminin süvarisi Kaptan Ioannis Makris idi.

SS Neapolis şirket duyurularında ve diğer belgelerde belirtildiği üzere 1500 deplasman tondu ve azami seyir sürati 10.5 knots idi. Neapolis Mayıs 1904’de battı.
SS Odissos 3.200 deplasman ton, azami seyir sürati 10.5 knots’du.
SS Panormos şirketin ilk gemisiydi ve 280 deplasman tonluk küçük bir gemiydi. Azami seyir sürati 12 knots idi.

Karaköy, Yüksek Kaldırım yokuşu başında soldaki bina “Banque de Metelin- Midilli Bankası” idi.

Banque de Metelin- Midilli Bankası

8 Mart 1891 tarihli irade ile Panos Michail Courtgi, Kulaksızzâde Halim Bey ve Michail Antoine Coumpa’ya Midilli Adası’nda anonim şirket şeklinde bir banka açma izni tanınmıştı. Midilli Adası’nın önde gelen adları zikredilen tüccarının yanısıra bankanın sermayesine yine Midilli’den Mesçiyaka Paşa ile İstanbul’dan Leonidas Zarifi, Dimitraki Yenidünya, Zervodaki,

Karamanos, Kupas ve Vasilyo iştirak etmişlerdi. Kuruluş aşamasında bankanın sermayesi beher hissesi 11 lira olmak üzere toplam 24 bin hisseden 264 bin liraydı. Kuruluş esnasında hisselerin % 50’si ödenecekti. Her türlü bankacılık işlemi gerçekleştirecek olan bankanın büyük ölçüde Midilli Adası ve çevresindeki tarım, ticaret ve sanayinin finansmanında etkin olması bekleniyordu. Banka kurucularının ilk toplantısı 14 Mayıs 1891 tarihinde Midilli’de yapılacaktı. Hasan Ferit Bey Midilli Bankası’nın Dersaadet’te teşekkül ettiğini yazmasına rağmen banka Midilli şehrinde kurulmuştur. Bankanın Midilli Adası’nda: Midilli, Pilmar ve Ayasu’da, Anadolu’da: İstanbul, Ayvalık, Dikili, İzmir, Söke, Nazilli’de ve Sakız, Aynaroz, Selanik Atina ve İskenderiye’de şubeleri açılmıştı. Banka merkezinin İstanbul’a taşınması 1910 yılı başında nizamnamesinin 3. maddesinde yapılan değişiklik sonrasında gerçekleşmiştir.

Midilli Bankası iflası ve tasfiye edilmesi

1911 yılına gelindiğinde bankanın finansal sıkıntısı giderek artmış ve temel kuruluş amacının önsırasında yeralan ‘Navigation A Vapeur “Egée- P.M.COURTGI & C-COSTANTINOPLE’

filosundaki gemilerin yenilenmesine ait kredi sağlamak maddesi de gerçekleşememiştir. Zorunlu olumsuzluk bankanın varlığını uzatmanın imkansız olduğunu gözönünde bulundurarak tasfiye amaçlı bir komite oluşturulmuştur. Bankanın tasfiye işlemlerini görüşmek ve karara bağlamak üzere Bayan Sesile Sgouta, Thoredore Gourgi, Spiridon Sideridis, George Boussios, Pittakos Eustratius ve Panos M. Courdgi katılımlarıyla teşkil olunan komite Zervodudakis’in Mısır’daki evinde toplanmışlardır. Bu komite Bankanın İstanbul Galata’daki merkezinde kreditör kuruluşların temsilcileri ve ödenmesi gereken borçları konusunda yeniden toplanarak bankanın iflasına ve tasfiyesine ait hususları karara bağlamıştır.

Banka iflasları Avrupa’da ciddi bir şekilde yaygınlaşmış ve Baring Brothers’ın 1890 yılında iflasla yüzyüze gelmesinin uluslararası piyasalarda yarattığı çalkantının olumsuz etkilerinin hâlâ sürdüğü 1891 yılı Mart ayında Paris’te Société des dépôts et Comptes Courants, Londra’da Hambro, Mavragardato, İtalya’da Bank of Leghorn ve Odesa’da Raffalowich’in iflasları yaşanmıştır. Dünya ölçeğinde yaşanan bu iflasların Osmanlı ülkesine de yansıması oldu. Galata’da Rusya ticaretinde faaliyet gösteren G. Nomidis başta olmak üzere İstanbul, Selanik ve Filibe şehirlerinde iflaslar birbirine izledi. Midilli Bankası’nın 1891 yılında kurulmasından 1895 yılında yaşanan büyük borsa krizine kadar geçen sürede yeni banka kuruluşları gerçekleşmedi.

Panos Michael Courtgi’nin Kozlu’da işlettiği kömür ocakları ve iflası

1865’de artan kömür ihtiyacını karşılamak amacıyla kömür üretimini artırmak için askeri bir düzenleme yapılmış ve işletmeciler, Bahriye Nezareti adına kömür çıkaran müteahhitler olarak çalıştırılmaya başlanmıştır. 1867’de 100 maddelik Ereğli Maden-i Hümayun İdaresinin Nizamnamesi (Dilaver Paşa Nizamnamesi) yürürlüğe girmiş ve çıkarılan kömürün tamamının Bahriye Nezareti İdaresi’ne satılması zorunluluğu getirilmiştir. Ayni süreçte Havza, Alacaağzı (Armutçuk), Kozlu, Zonguldak, Kilimli, Çatalağzı ve Amasra olmak üzere altı üretim bölgesi düzenlenmiştir. 1884’te, Michael Panos Courtgi Şirketi’ni kurarak havzada kömür işletmeciliğine başlamış ve 1885’te, Kozlu’da, 1 Numaralı “Kurci Kuyusu” olarak bilinen, havzanın ilk kuyusunu açmıştır. Ayni sene Karamanyan Şirketi, Alacaağzı’nda, havzanın ilk varagelini kurmuştur.

1895’te, Michael Panos Courtgi Şirketi, Kozlu’da, “Domuz İni Kuyusu” olarak bilinen, havzanın ikinci kuyusunu açmıştır. Çıkardığı kömürleri çoğunlukla kendi gemileriyle taşıdığı bilinmektedir. 1896’da, Osmanlı Bankası, Fransız Sermayeli 2 Yatırım Fonu, Gemi Mühendisi Yanko Bey, Sarraf Zarifi ve Orman - Maadin- Ziraat Bakanı Melhame Paşa ortaklığında, 10 milyon Frank sermaye ile Société d’Héraclée Osmanlı A.Ş. (Ereğli Şirketi) kurulur. Société Ottomane D’Héraclée – Ereğli Osmanlı Şirketi Osmanlı devletinin birinci derecedeki kömür üretici ve pazarlama şirketi olarak 30 Haziran 1906’da yeniden genel kurul toplantısını gerçekleştirir.

Sahibi olduğu vapurlara ucuz yakıt elde etmek isteyen Panos Michael Courtgi bu sebeple kömür ocakları satın almıştır. Aslında bir vapur firması iken daha sonra havzada kömür

işletmeciliğine başlayan Kumpanya, çıkardığı kömürü kendi vapurları için kullanmış ve zamanla Osmanlı Donanması’nın birinci derecedeki kömür ikmal simsarı (Bunker Broker) haline gelmiştir. Bir süre bu yol ile temin edilen kömür yine yetersiz kaldığından Courtgi Kumpanyası kömür ithal etmek zorunda kalmıştır.

Kömür havzasında kurulan ilk işletme 1884’te Panos Michael Courtgi tarafından kurulan Courtgi Kumpanyasıdır. 200 bin liralık bir sermaye ile kurulan Kumpanyanın merkezi ve kömür ocakları Kozlu’da bulunmaktadır. Kırım Savaşı sırasında İngilizlerin işlettikleri ocaklar da dahil olmak üzere 3’ü müstakil 6’sı müşterek toplam 9 ocak satın alınmıştır.

İşçilere ilk nakit ücreti Courtgi Kumpanyası vermiştir. Nakit ücret alan maden işçilerinin çalışma isteklerinin arttığı bilinmektedir. İki bin madenci, 400 farklı iş için madenlerde çalışabilmek adına çaba harcamıştır. Fakat Kozlu’da bulunan Fen Komisyonunun bir üyesi, bu uygulamanın diğer ocaklarca da uygulanabileceğini ve bu suretle kömür istihsalinin düşebileceğini dile getirmişti. Bu sebeple de komisyon üyesi Maden Nezareti’nden nakit ücret uygulamasını yasaklanmasını talep etmiştir.

...Eğer Panos Michael Courtgi ocaklarını sebepsiz yere bir yıl süreyle işletmez ise ocaklar sahipsiz kabul edilecek ve bir gün bile ziyan edilmeksizin maden idaresi tarafından zabt edilecektir.
..İngiliz kömürleri İstanbul’da 15 ile 17 şilin arasında satılırken Kumpanyanın kömürlerini İstanbul’a getirene kadarki maliyeti 20 şiline denk geliyordu. Alınan %28’lik dahili resim ile birlikte Kumpanyanın İngiliz kömürleri karşısında maliyet yönünden rekabeti zorlaşıyordu. İstihsal edilen kömür ile İngilizlere karşı bir denge oluşturulamaz ise de, en azından mümkün mertebe dışarıya ihtiyaç kalmaması amaçlanmıştır. Kömür vergisinin Tersane-i Amire’ye ait olanlarından vazgeçilmeyeceğinden dolayı Ereğli’den çıkarılan kömürün dahili verginin hafifletilmesi daha münasip görülmüştür.

...Courtgi Kumpanyası’nın modern makineler, aletler ve işbilir ustalar ile diğerlerinden birkaç derece daha fazla kömür istihsal etmesi devletin gelirlerini artırmıştır. Fakat maden havzasının genelini işletmek için teklif yapan ve yarım milyon lira sermaye ile liman, tramvay ve şimendifer gibi yatırım taahhütlerinde bulunarak tasarı veren işletmeciler olduğu halde, Courtgi Efendi’nin bazı alet ve edevat ile ne kadar kömür çıkaracağının malum olmaması göz önünde bulundurulmuştur. Elde edeceği resim muafiyeti Bahriye Dairesi tarafından uygun görülmüştür. Açtığı ocaktan yılda ne miktar kömür istihsal edebildiği, bunun ne kadarının kendi vapurlarına yettiği ve ne kadarını satabileceği araştırılmıştır. Bu araştırma sonucunda Courtgi’nin 12 bin lira harcayarak satın aldığı alet ve edevat ile yılda 150 bin ton kömür istihsal edebildiği ve bunun 15 bin tonunun kendi vapurlarına yetebildiği sonucuna ulaşılmıştır. Panos Michael Courtgi kendi vapurları için kullandığı miktarın sınırlı olduğunu, geri kalan %90’lık bir kısmın ticarete ayrıldığını belirtmiştir.

...Courtgi Kumpanyası’nın çıkardığı kömürler yerine İngiliz kömürlerinin rağbet görmesi üzerine 1886 yılında Panos Michael Courtgi tarafınan bir dilekçe daha verilmiştir. Kumpanya kömürlerini İstanbul’a sevk edene kadar ton başına 20 şilin maliyete katlanırken aynı miktar İngiliz kömürü 10 ile 15 şilin arasında bir fiyata alıcı bulabiliyordu. Bu durum Kumpanya için maliyetler yönünden aleyhte bir sonuç oluşturuyordu. Halbuki Kumpanyanın modern alet ve edevat ile yaptığı üretim, kömür resminden muaf tutulmuş ve bir önceki yıl %28’lik dahili kömür resmi de kaldırılmıştı. Fakat Panos Michael Courtgi muhtelif sebeplerle alınan %5’lik resmin de alınmaması için dilekçe vermiştir.

Osmanlı 19. yüzyılında 1874’de tedricen de olsa karayolları için dahili resim kaldırılmış, denizyolları için ise iç gümrük vergileri 1910 yılına kadar sürdürülmüştür. Denizyolu ile taşınan kömür için ise dahili resim 1886’da kaldırılmıştır.Panos Michael Courtgi, Mısırlı ortağının iflası sebebiyle sahibi olduğu ocakları Ragıp Paşa’nın 40 bin liralık teklifine karşın 110 bin lira karşılığında Ereğli Şirketi’ne satmak zorunda kalmıştır.

Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında özellikle düzenli hat seferleriyle de atılım yapmış, ayni zamanda zeytinyağı üretimiyle, maden işletmeciliğiyle de başarı tesis etmiş olan Panos Michail Courtgis, milliyeti bakımından Midilli adalı Osmanlı ahalisinden bir Rum aileden geldiği gibi, İstanbul’da kurduğu armatörlük şirketinin gemileri de Türk bayraklıydı.

Lloyd’s Register verilerine göre Rum asıllı İstanbul ve İzmir’li 10 armatör arasında P.M.Courtgis, 6,554 nrt. toplamında 6 gemi sahibi olan Leonidas Zarifi’ye nazaran 11 gemi ile birinci sırada, fakat 5,947 nrt. ile ikinci sıradadır. Bir süre İstanbullu armatör G. Stathopoulos 3 gemi 2,918 nrt. ile birinci sırada, 2 gemi ve 2,406 nrt. ile Micalinas & Co. üçüncü sırada olmasına karşın, İzmirli Hacı Davud Farkouh 3,865 nrt. toplamında 10 gemilik bir filoya sahiptir. İstanbul’lu levanten Foscolo & Mango 6,071 nrt. toplamında sahip olduğu 4 gemi Londra’daki firması “Mango & Doresa” ya kayıtlıdırlar. Simeon Sinissioglu 2,283 nrt. toplamında 2 gemi sahibidir.

P.M.Courtgis Midilli Adası’nın çok değerli mermerlerini ihraç için de adada mermer ocakları açmış ve “Paramount De Luxe Marbles” olarak tanıtım yapmıştır.

Panos Michael Courtgis’in (Navigation a Vapeur Egée) şirketi adına sahibi olduğu filo şöyle idi:
1-Odissos ..................................................................... 1,241 nrt ve İnşa Yılı 1880

2-Cardiff .......................................................................

3-Chios (Sakız) ..........................................................

4-Crete (Girit) .............................................................

5-Heraclia (Herakliya) ...........................................

6-Mossalia (Masalya) .............................................

7-Panormos ................................................................

8-Polis Mytilene .......................................................

9-Smyre(İzmir) .........................................................

352 nrt ve İnşa Yılı 1866 194 nrt ve İnşa Yılı 1881 194 nrt. ve İnşa Yılı 1881

478 nrt ve İnşa Yılı 1864 868 nrt ve İnşa Yılı 1879 138 nrt ve İnşa Yılı 1882 686 nrt ve İnşa Yılı 1880 415 nrt ve İnşa Yılı 1879

P.M. Courtgis’in “Panarmos” - (Ex- Devonia) adını verdiği vapurun sicil kaydı şöyle idi; Port Glasgow, Murdoch & Murray, Co.Ltd., Brown Street Tersanesi’nde (Kızak No. 64) inşa edilen 255 grt., 138 nrt. koster tipi sac gövdeli buharlı, pervaneli, genel yük gemisi “Devonia” 23 Kasım 1882 tarihinde denize indirildi. Tam boy: 140.3 ft., Genişlik: 21.8 ft., derinlik: 10.1 ft. ve Dunsmuir & Jackson Ltd. Govan yapımı 2 genişlemeli buhar ana makinesi 80 nhp güç üretiyordu. İlk armatörlük firması Londra merkezli London & South West Coast Steam Ship Co. Ltd. idi. “Devonia” 16 Ocak 1883 tarihinde London & South West Coast Steam Ship Co. Ltd. adına Londra limanına tescil edildi.

1930 yılında İngiliz Hüseyin Rüstem satın aldığında “Mytilene” adı “Rüstemiye” yapılmış. Gemi 1935’de sökülmüştür. Yağlıboya tablo: Erdem Cever arşivi.

-1894’de İstanbul merkezli Navigation a Vapeur Egée (Panos Michael Courtgi & Co.) satın aldı ve “Panormos” adı verildi. 1905’de İstanbul’da kurulu Société Compagnie Bulgare de Navigation satın aldı ve “Sofia” adı verildi.
-1932’de Yelkencizâde Salih Zeki Vapurları adına satın alındı ve “Ercümentnur” adı verildi. - 1934’de Pire’den B.D.Tsanapoulos’a satın aldı ve gemiye “Agios Nicolaos” adı verildi.

-1954’de hurdaya çıkartıldı. Panos Michael Courtgis’e ait olan gemilerden“Mitalini” olarak verilen gemi “Polis Mytilene”dir. İnşa yılı 1880’dir. 1877 inşa “Alexandria” asıl adı okunuş şekli “Aleksandrya”, “Aleksander” olarak kayda geçmiştir. Bu geminin ilk adı “Reka”. Yıllar içersinde satılmak suretiyle “Aphroditi”, “Alexandria”, “Virginia”, “Cavounidis”, “Eustratios” oluyor ve nihayet 1930 yılında İngiliz Hüseyin Rüstem satın aldığında adı “Rüstemiye” yapılmış. Gemi 1935’de sökülmüştür.

Courtgi Bahr-i Sefid (L’Egée) Vapur Kumpanyası Faaliyetliyetinin Sona Ermesi

Meşrutiyet 1908’de yeniden ilan olunduğu sırada Courtgi Bahr-i Sefit Vapur Kumpanyası İstanbul Galata’daki Mehmet Ali Paşa Hanı’nda bulunan idare merkezinde faaliyetlerini devam ettirmekteydi. Meşrutiyetin ilanından hemen sonra İdare-i Mahsusa’nın bir anonim şirkete dönüştürülmesine karar verilmiştir. İdare’nin içinde bulunduğu maddi sıkıntılar ve yönetim yetersizliği söz konusu kararın en önemli gerekçesini oluşturmaktaydı.

P.M.Courtgis’in vapurlarındaki gemiadamlarının durumu nedeniyle, Meşrutiyetin ilanından sonra Hükümetin ekonomi ve ticarete yönelik yeni uygulamalarından etkilenmiştir. Bahriye Nezareti Osmanlı sancağı altında faaliyet gösteren vapurkaptanlarını sınava alarak bunlara birinci ve ikinci sınıf diploma vermeye başlamıştır. Courtgi Bahr-i Sefid Kumpanyası’nın altı kaptanından sadece bir tanesi birinci sınıf yani uzak denizlere sefer yapmaya izin veren diplomayı alabilmiştir. Diğerleri için ise ikinci sınıf yani Marmara Denizi ve civar yerlerde çalışabilecek diploma uygun bulunmuştur.

Panos Michael Courtgi (Sağda) Midilli’da iki arkadaşı ile.

P. M. Courtgi kaptanlarının yabancı diplomaya sahip ve bazılarının yirmi beş yıldan fazla süredir kumpanya vapurlarında çalıştıklarından bahsettiği kaptanların komisyon huzurunda yapılan sınavdaki bu başarısızlığını Türkçe bilmemelerine bağlamıştır.

Eğer kaptanlar nezaretin sınav sonucu verdiği diplomaları alamıyorlarsa, kumpanyanın faaliyetlerine bir hafta içinde son verilmesi istenmiştir. Otuz senedir Osmanlı ticaretinin genişlemesi için ciddi katkılarda bulunan, Osmanlı sularında ticaret yapan ecnebi kumpanyalarla rekabet ve onlar tarafından uygulamaya konulan bin türlü imha önlemlerine karşı mücadele eden bir gemicilik şirketi olarak böyle bir uygulamadan ziyade himaye beklediklerini doğrudan Sadaret’e bildirmekten geri durmamıştır.

Bunu yaparken daha önce birçok durumda ileri sürdüğü bir gerekçe olan Osmanlı sancağının kumpanya tarafından yakın ve uzak memleketlerin sahillerinde dalgalandırılmakta olduğuna güçlü bir vurguda bulunmuştur. “Courtgi Bahr-ı Sefid Vapur Kumpanyası”, bir süre sonra “Bahr-ı Sefid Seyr-i Sefain Osmanlı Anonim Şirketi” unvanıyla bir anonim şirkete dönüştürülmüştür. Hazırlanan Nizamnamenin birinci maddesinde şirketin Midilli Bankası’nın teşebbüs ve iştirakiyle, ileride hissedar olabilecek kişiler tarafından kurulmakta olduğu ifade edilmiştir.

Meşrutiyet sonrasında sayıları giderek artan anonim şirketler arasında yerini alan, 75 sene imtiyaz süresine ve elli beş bin Osmanlı Lirası sermayeye sahip P. M. Courtgi’nin Bahr-ı Sefit Seyr-i Sefain Osmanlı Anonim Şirketi, 1911 yılının sonlarında Midilli Bankası’nın iflas etmesiyle faaliyetlerine son vermiştir. 16 Sultan II.Abdülhamit’in itibar etmekle kalmadığı gibi faaliyetine devam etmesi bizzat teşvik ettiği Panos Michail Courtgis, Osmanlı deniz ticareti tarihinde düzenli hat seferleri yapmış olan ilk armatör olarak önem ifade etmektedir.

Courtgi Panos Michael Courtgi, eşi Mirsinio Courtgi ve oğulları Mitssas Courtgi. Fotoğrafın arkası- Pascal Sebah, Pera Caddesi No.439 (Rus Sefareti’nin köşesi). Kaynak- Courtgi Belgeleri, Midilli Adası Aegean Historical Archive “Ergani”; Haralambou Kourtzi Koleksiyonu.

Panos Michail Courtgis Mitylene (Lesbos) - Midilli Adası’nda geniş zeytinliklere sahipti. Üretimini yaptığı zeytinler P.M.Courtgis Ltd. tarafından “Lesbos” markasıyla şişelenmekteydi. Şirket ayrıca “Lesbos” markasıyla sabun üretimi yapmaktaydı. İkinci şirketi “Lesbos Mytilene Metelin Marbles Courtgis” idi. Midilli’nin ünlü mermer ocaklarından bazılarının sahibi olmuş ve “Lesbos Mytilene Metelin Marbeles Courtgis” markasıyla pazarlamıştır.

Tüm bu ticarî faaliyetlerinde lacivert üzerine “P.M.C” harfleri bulunan armatörlük baca forsu ve flaması işareti olan resmi kullanmıştır. Panos Michael Courtgi’nin hatıratını ve aile albümlerini ortaya çıkartarak deniz ticareti tarihine kazandıran Michael Ant.Kaitatzidis 1940 Midilli doğumlu pul ve zarf koleksiyoneridir. Almanya Karlsruhe Teknik Üniversitesi’nden havacılık mühendisliği dalından mezun oldu. Girit, Hanya’da Genel Müdür olarak görev yaptığı Alman Dornier Firmasından 2000 yılında emekli oldu.Hatıratı tamamladığı yıllarda Almanya’nın Hanya ve Rethymnon fahri konsolosu olarak Hanya’da yaşamakta idi.

Lloyd’s Register verilerine göre Rum asıllı İstanbul ve İzmir’li 10 armatör arasında P.M.Courtgis, 6,554 nrt. toplamında 6 gemi sahibi olan Leonidas Zarifi’ye nazaran 11 gemi ile birinci sırada, fakat 5,947 nrt. ile ikinci sıradadır. Bir süre İstanbullu armatör G. Stathopulo 3 gemi 2,918 nrt. ile birinci sırada, 2 gemi ve 2,406 nrt. ile Micalinas & Co. üçüncü sırada olmasına karşın, İzmirli Hacı Davud Farkouh 3,865 nrt. toplamında 10 gemilik

bir filoya sahipti. İstanbul’lu Levanten Foscolo & Mango 6,071 nrt. toplamında 4 gemiye sahip olmasına karşın bu gemiler “Mango & Doresa , Londra” kayıtlıydı. Sinissioglu S. 2,283 nrt toplamında 2 gemi sahibiydi. Listedeki diğer armatörler; Dandria Kardeşler, Saliaris A.K.,

Pantaleon P., Langoressis N., Evangalatos E., Andrea Spiteri, Stamiades MJ. idi.

Lloyd’s Book of House Flags & Funnels, 1912 kayıtlarındaki P.M. Courtgis armatörlük şirketine ait baca forsu ve flaması.
P.M. Courtgis armatörlük flaması “P.M.C & Cie” harflerinden oluşmaktadır. Altta şirketin açık adı; P.M. Courtgi & CIE. (MAY, A VAP. “EGÉE) CONSTANTINOPLE” olarak yazılıdır. Kaynak: Osman Öndeş; “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İstanbul Limanı” DTO Yayını.

Filosundaki gemilerden 1000 grt., “Neapolis-D.Parthenopoulos”, inşa adı “Wellingdorf” olan pervaneli demir gövdeli 1882 yılında Kiel’de

G.Howald Brothers Tersanesinde inşa edildi. Tam boy 210.6 ft., Genişlik 28.1 ft. ve derinlik 21.1 ft. idi. 2 genişlemeli buhar ana makinesi 100 nhp güç üretiyordu. İlk armatörü Kiel’den F.Lange olan “Wellingdorf” 1890 yılında İtalyan armatörlük firmasına satıldı ve “Cittadi Trepani” adı verildi.1895’de ‘Navigation A Vapeur “Egée” P.M.Courtgi & Cie.” adına Paulos Michael Courtgis ve Kardeşleri satın aldı ve adı “Neapolis” olarak değiştirildi.

Lloyd’s Register of Shipping yıllıklarında “Neapolis” in sicil kaydı.

-Neapolis 19 Ağustos 1895’de ilk seferine Trieste’den hareketle İstanbul’a gitmek üzere başladı. Gemide 200 yolcu ve 300 ton şeker bulunuyordu.
-Gece yarısından iki saat sonra Ege’de Andros Adası Fassa Feneri kayalıklarına bindirdi. Yolcular ve geminin 28 kişi olan mürettebatı kurtulduysa da Joseph Malandrakis’in komutasında olan gemi iki saat sonra battı. Geminin yelkenleri, bacası ve köprüüstü suyun üstünde görünür halde dibe oturdu.

Okurlarımıza Neopolis’i karaya oturmuş halde gösterebilmek amacıyla, ayni senelerde Almanya’da inşa edilmiş ve kayalıklara bindirerek batmış bir gemiye ait çizim resim (Gravür)buldum. Bu nedenle makalemdeki çizim geminin Neopolis değil, ancak bir benzeri

olduğunu belirtmek isterim.

“The Aegean Steam Navigation P.M. Courtgis and Co. 1883-1911” başlığıyla 1991’de Todonti Yayınevi tarafından neşredilen hatıratın kapağı. Kaynak:Aris Bilalis / Osman Öndeş arşivi.

Prof.Dr. Engin Berber’in “ Vapur Acenteleri ve Buharlı Vapur Şirketleri (1876-1922)” başlık ve konulu tebliğinde (Kaynak: İzmir Kalkınma Ajansı- “Hafıza (Bellek) İzmir- Geçmişten Günümüze İzmir limanı” konulu sempozyum sunumları kitabı)” -“İzmir Limanı çıkışlı ve uğraklı olarak Vapur Şirketlerinin Sefer Hareketleri” tablolar halinde verilmiştir. Takdire layık ve çok emek ve dikkat isteyen bu listelerde (Sf.108 ve Sonrası) Sultan II. Abdülhamit’in itibar etmekle kalmadığı gibi faaliyetine devam etmesi bizzat teşvik ettiği Panos Michail Courtgis, Osmanlı deniz ticareti tarihinde düzenli hat seferleri yapmış olan ilk armatör olarak önem ifade etmektedir. Sultan II.Abdülhamit’in itibar amaçlı olarak kızkardeşi Cemile Sultan vesilesiyle kocası Damat Mahmut Celâlettin Paşa’ya verdiği Haliç Vapurları imtiyaz hakkı, zamanla P.M. Courtgis’e intikal etmiştir.Bu değişimin nedeni Paşa’nın Sultan Abdülaziz’in şüpheli olan intiharında Mithat Paşa’yı ve Damat Mahmut Celâlettin suçlu görerek Taif’e sürdürmesi olayı vardır. Cemile Sultan Haliç Vapurları imtiyazının ağabeyi Sultan II.Abdülhamit tarafından kendisine verilmesi üzerine, oğlu Mahmut Celâlettin Bey’i görevli kılmıştır. Ancak Mahmut Celâlettin Bey, vaktini Kandilli’deki Cemile Sultan sahil sarayında çoğunlukla resim yapmakla ya da, Riva’da av partilerinde geçirmekteydi. Panos Michail Courtgis Haliç Vapurları imtiyazını Cemile Sultan’dan devralmış, fakat aralarında çıkan anlaşmazlık çetin bir çatışmaya dönüşmüştür.

I.Dünya Harbi yıllarında İtilaf Devletlerine karşı olmaları gerekçesiyle, işgalci İngiliz - Fransız birlikleri adına Panos Michael Courtgis ve oğlu Michael (Mitsas) Courtgis tutuklanmış ve Midilli’ye dönmeleri yasaklanarak Toulon’da oturmaya mecbur kılınmışlar ve ancak I.Dünya Harbi sonunda Midilli’ye dönebilmişlerdir.

Panos Michael Courtgis Osmanlı devletine ait Midilli Adası’nda doğmuş ve Osmanlı başkenti İstanbul’da iş hayatına atılmıştı. Midilli Adası’nda vefat etti. Vasiyeti uyarınca termal suyla tedavi amaçlı olarak gerçekleştirdiği Kaplıca oteli - “Radium Palace” dan kalan arazide bir aile mezarlığı yapılmış ve kendisinden sonra da Kourtzi ailesinden vefat edenler ayni yere defnedilmiştir. Bu mezarlık, Kourtzi ailesi özel kilisesi olarak yer almaktadır.

Kourtsiz ailesinin Midilli Adası Isauron Caddesi’deki evi.

Kourtsiz ailesinin evi Midilli’de Isauron Caddesi’de idi ve günümüzde koruma altındadır. Midilli Adası’nda ayrıca sahip oldukları Midat Konağı mevcuttu ki 1926’da yanmıştır. Aileye ait kilise mezarlığında gömülü olanlar; Panos Μ. Kourtzis (1850-1931), doğum tarihi 1844 olan en büyük oğlu Mitsas Courtsis en büyük oğludur. Daha ileri yıllarda zeytinciliğe önem vermiş ve ilk otomatik zeytin toplama makinesini Midilli’ye getiren kendisi olmuştur. Babası gibi Midilli Adasının ekonomik ve kültürel kalkınmasına değerli katkılarda bulunmuş ve 1944’de vefat etmiştir. Ortanca oğlu Nellos Μichael Kourtzis (1911-1998), en küçük oğlu Michalis Nicolaos Kourtzi (1950?-2012)’dir.

( Courtgis ailesi hakkındaki bilgiler ve Midilli’deki Courtgis evi fotoğrafı için de Aris Bilalis’e teşekkür ederim.)