Dünya nüfusunun yarısı şehirlerde yaşamaktadır. Yapılan nüfus projeksiynlarına göre önümüzdeki 30 yıl içerisinde kırsal kesimden şehirlere göçler artacaktır. Dünya şehirlerinde nüfus her yıl yaklaşık 60 milyon artış göstermektedir. Şehirler uluslararası r

Dünya nüfusunun yarısı şehirlerde yaşamaktadır. Yapılan nüfus projeksiynlarına göre önümüzdeki 30 yıl içerisinde kırsal kesimden şehirlere göçler artacaktır. Dünya şehirlerinde nüfus her yıl yaklaşık 60 milyon artış göstermektedir. Şehirler uluslararası rekabet dikkate alınarak büyümektedir. Büyük ölçekte üretim ve inovasyon yapan şirketler rekabet koşullarında daha fazla cazip hale gelmek için kalkınmaya yönelik stratejiler geliştirmektedir. Buna paralel olarak denizcilik piyasasının hem küresel olması ve hem de oldukça fazla rekabetçi yapısı nedeniyle birçok denizcilik şirketi farklı ülkelerde yapacakları işler için yerel avantajlardan yararlanmak amacıyla başka şirketlerle birleşmeler ya da satın almalar yoluyla işbirliği yapmaktadır. Söz konusu entegrasyon denizcilik endüstrüsünü daha fazla katma değer yaratan bir sektör haline getirmektedir.

Günümüzde birçok önemli denizcilik merkezleri mevcuttur. Ancak, söz konusu merkezler denizcilik hizmetleri veren bir ana aktarma merkezi (hub) niteliğinde olan küresel denizcilik merkezlerinin oluşturulmasıyla önem kaybetmektedir. Liman şehirleri ise sadece yüklerin elleçlendiği yük limanları ve entegre denizcilik hizmetlerinin verildiği liman şehirleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Roterdam ve Shanghai gibi liman şehirleri yüklerin limanlardan bölgesel pazarlara ulaşımını sağlamakta önemli bir rol üstlenmektedir. Entegre denizcilik hizmetlerinin verildiği limanlar ise birçok denizcilik hizmetleri sunarak uluslararası denizcilik sektöründe önemli bir rol oynamaktadır (Menon Publication, 2015: 9).

Dünya denizcilik şehirlerinin seçimine ilişkin Mennon tarafından yapılan bir araştırmaya göre 23 adet objektif ve subjektif kriter belirlenmiştir. Söz konusu kriterlerden 12’si objektif kriter olup, sektörde kullanılan ölçümler dikkate alınmıştır. Subjektif kriterler ise 11adet olup, bunlar 33 ülkeden yaklaşık 200 gemi sahipleri, yöneticiler, akademisyenler, gazeteciler vb. ile yapılan anketler neticesinde belirlenmiştir. Söz konusu çalışmada objektif ve subjektif göstergeler için beş ana kriter belirlenmiş olup, bunlar denizcilik merkezleri, denizcilik finansı ve hukuku, limanlar ve lojistik, deniz teknolojisi, şehrin denizcilik açısından cazibe merkezi olması ve rekabet gücüdür. Mennon’un söz konusu çalışmasında Dealogic, Thomson Reuters, Clarkson Database, UNCTAD Review of Maritime Transport 2014, OECD, World Bank, The International Union of Marine Insurance (IUMI), the International Association of Class Societies vb. veri tabanları kullanılmıştır. Bahsi geçen kriterlere ilişkin detaylı bilgiler aşağıda belirtilmekte olup, subjektif kriterler sektörle ilgili kişiler ve uzmanlara anketler yoluyla sorularak değerlendirilmiştir (Jakobsen, E.W.; Mellbye, C.S., Sorvig, O.S., Menon Publication, 2015: 10):

Denizcilik Merkezleri:          

Objektif kriterler:

  • Filo büyüklüğü: Şehirdeki gemi siciline kayıtlı gemi sahiplerinin Kompanse Brüt Ton (CGT-Compansated Gross Tonnage) bazında filosu

  • Filo değeri: Şehirdeki gemi siciline kayıtlı filonun uluslararası gemi sicili içerisindeki payı

  • Filo yönetimi: Şehirde ikamet eden filo yöneticileri tarafından yönetilen CGT bazında filo

Subjektif kriterler:  Dünyanın önde gelen ilk beş denizcilik merkezi hangileridir?

Söz konusu araştırmaya göre objektif (%45) ve sektör uzmanlarının görüşlerine dayanan (%55) subjektif kriterler neticesinde ilk beş dünya denizcilik merkezi sırasıyla Atina, Singapur, Hamburg, Tokyo ve Hong Kong’dur (Menon Publication, 2015: 11). 

Bahsi geçen araştırmada sadece objektif kriterlere göre  ilk beş dünya denizcilik merkezi sırasıyla Atina, Tokyo, Hamburg, Singapur ve Shanghai’dir. Söz konusu araştırmada sadece subjektif kriterlere göre  ilk beş dünya denizcilik merkezleri sırasıyla Singapur, Atina, Oslo, Hamburg ve Hong Kong’dur.

Alman filosu 2013 yılı sonu itibariyle 123,6 milyon DWT olup, dünya sıralamasında 4. sıradadır (http://www.statista.com).  Hamburg önemli bir denizcilik merkezi olmakla birlikte armatörler birliği çok güçlü değildir.  Bunun başlıca nedeni Almanya’da filonun çoğu Komandit Ortaklık  (KG (Kommanditgesellschaft)) şeklinde oluşmakta olup, armatörler tüm filoyu az oranda kontrol edebilmektedir.  Yunan filosu 2013 yılı sonu itibariyle ülke sıralamasına göre 250,3 milyon DWT ile dünyanın 1. Filosudur (http://www.statista.com).  Atina’da ise armatörler birliği oldukça güçlüdür. Bu nedenle Atina hem objektif ve hem de subjektik kriterleri en iyi şekilde yerine getirmektedir (Menon Publication, 2015: 12).

Singapur önemli pazarlara yakın coğrafi konumu itibariyle hem ticari ve hem de operasyonel olarak güçlü bir konuma sahiptir. Singapur aynı zamanda gemi inşa pazarı açısından önemli bir toplantı ve anlaşma merkezidir. Singapur filosu 2013 yılı sonu itibariyle ülke sıralamasına göre 41,5 milyon DWT ile dünyanın 9. Filosudur (http://www.statista.com). Singapur şehrinin denizcilik sektörü açısından küresel ilgi odağı olması nedeniyle şehirde birçok yabancı donatan bulunmaktadır (Menon Publication, 2015: 12-15).   

Deniz Hukuku ve Denizcilik Finansı:

Objektif kriterler:

Deniz Hukuku: Şehirdeki deniz hukukçularının sayısı

Denizcilik Finansı:

Objektif kriterler:

  • Sigorta: Tekne ve yük için alınan milli toplam P&I sigorta primi

  • Krediler: Şehirdeki bankalardan alınan kredilerin değeri

  • Borsaya kayıtlı hisselerin toplam piyasa değeri: Şehir borsasında işlem gören şirketlerin hisselerinin toplam piyasa değeri

Subjektif kriterler:

  • Denizcilik Merkezleri: Denizcilik finansı açısından dünyanın önde gelen ilk beş denizcilik merkezi hangileridir?

  • Brokerlik: Dünya çapında brokerlik hizmetleri veren şirketleri hangi şehirlerde bulabiliyorsunuz?

Söz konusu araştırmanın objektif ve subjektif  kriter değerlendirme sonuçlarına göre dünyanın ilk beş deniz hukuku ve denizcilik finansı merkezi Londra, Oslo, New York, Singapur ve Hong Kong’dur. Londra denizcilik sektörü uzmanlarına göre denizcilik finansı ve deniz hukuku açısından objektif kriterleri oldukça yüksek düzeyde karşılaması nedeniyle dünyanın önde gelen denizcilik finans merkezidir. Ayrıca, Londra dünyanın en önde gelen Llyod’s Sigorta Borsası gibi kuruluşların, kuru yük navlun bedellerini gösteren bir endeks olan Baltic Exchange’nin merkezinin burada olması ve İngiliz Deniz Hukuku’nun denizcilik itilaflarında oldukça sık uygulanması nedeniyle deniz hukuku ve sigorta hizmetleri açısından dünyada birinci sırada gelmektedir. Dünyada en fazla deniz hukukçularının olduğu şehirler sırasıyla Londra, New York, Hong Kong, Singapur, Atina, Oslo, Hamburg, Roterdam, Kopengah, Dubai, Tokyo, Shanghai, Busan, Rio De Janeiro ve Bombay’dır (Menon Publication, 2015:18). 

Denizcilik finansı ve deniz hukuku konusundaki objektif kriterlere göre Oslo birinci sırada olup, bunu New York, Londra, Shanghai ve Singapur izlemektedir. Oslo’nun denizcilik finansında güçlü olmasının başlıca nedeni denizcilik sektöründe güçlü bir tarihi geçmişi olması, dünyanın önde gelen denizcilik bankalarının, sigorta ve brokerlik şirketlerinin bu şehirde yer almasıdır. Oslo dünyanın önde gelen finans ve danışmanlık hizmetleri ile Norveç denizcilik kümesi için bir hub (ana aktarma merkezi) konumundadır. Norveç filosu 2013 yılı sonu itibariyle ülke sıralamasına göre 40 milyon DWT ile dünya sıralamasında 10. sıradadır (). Norveç dünyanın en fazla gemi sipariş defterine sahip ülkelerinden biri olması nedeniyle denizcilik faaliyetleri açısından oldukça önemli bir konuma sahiptir. New York’da ise dünyanın en büyük denizcilik menkul değerler borsası bulunmaktadır.

Sektör uzmanlarının görüşü olan subjektif kriterlere göre denizcilik finansı ve deniz hukuku konusunda Londra birinci sırada olup, bunu sırasıyla Singapur, Oslo, New York ve Hong Kong izlemektedir. New York Menkul Kıymetler Borsası’nda birçok denizcilik şirketi işlem görmekte olup, söz konusu Borsa denizcilik operasyonlarının finansmanında anahtar rol oynamaktadır. Oslo denizcilik şirketleri odaklı borsasının, dünyanın önde gelen denizcilik bankalarının, sigorta ve brokerlik şirketlerinin burada olması nedeniyle denizcilik finansı açısından oldukça güçlü bir konuma sahiptir (Menon Publication, 2015: 16-19). Dünyada en iyi denizcilik brokerlik hizmetlerini veren ilk beş şehir Londra, Singapur, Oslo, New York ve Hong Kong’dur (Menon Publication, 2015:18). 

Limanlar ve Lojistik:

Objektif kriterler:

  • Limanların Yük Miktarı: Şehrin limanının 2013 yılında elleçlediği TEU bazında yük miktarı

  • Liman Operatörleri: Şehirde merkezi olan liman operatörlerinin 2013 yılında TEU bazında elleçlediği yük miktarı

Subjektif kriterler:

  • Denizcilik Merkezleri: Limanları lojistik ağına bağlayan dünyanın önde gelen ilk beş şehri hangisidir?

  • Lojistik Hizmetler: Dünyanın en iyi uzmanlaşmış lojistik hizmetlerini veren liman şehirleri hangisidir?

Söz konusu araştırmanın objektif ve subjektif  kriter değerlendirme sonuçlarına göre dünyanın limanlar ve lojistik hizmetleri konusunda ilk beş merkezi Singapur, Hong Kong, Roterdam, Shanghai ve Dubai’dir. Asya pazarına yakın olması nedeniyle büyük bir avantaja sahip Singapur Limanı’nda 2014 yılı sonu itibariyle 33,9 milyon TEU, Hong Kong Limanı’nda ise 22,3 milyon TEU yük elleçlemiştir (). Uzman görüşlerine göre Singapur Limanı yerel hükümetin liman ve lojistik sektörünü büyük ölçüde desteklemesiyle mükemmel bir yasal altyapıya sahiptir. Uzmanların görüşüne göre Hong Kong Limanı son yıllarda dünya imalat sektörünün giriş kapısıdır.

Limanlar ve lojistik hizmetleri konusundaki objektif kriterlere göre dünyanın ilk beş denizcilik merkezi Singapur olup, bunu sırasıyla Hong Kong, Shanghai, Dubai ve Roterdam izlemektedir. Subjektif  kriterlere göre Singapur birinci sırada olup, bunu Roterdam, Hamburg, Shanghai ve Hong Kong izlemektedir. Çin ihracatının artmasının da etkisiyle dünyada en fazla konteynerin elleçlendiği dünyanın en fazla büyüyen limanı Shanghai 2014 yılı sonu itibariyle 35,28 milyon TEU yük elleçlemiştir. Avrupa hinterlandına yük dağıtan Roterdam Limanı oldukça gelişmiş liman ve kara taşımacılığı altyapısı ile Avrupa’nın en büyük limanı olup, 2014 yılı sonu itibariyle 12,3 milyon TEU yük elleçlemiştir (). Uzmanların görüşüne göre Roterdam Limanı hinterlanda yeterli bağlantıları, büyük konteyner gemilerini elleçleme imkanlarına sahip olması, denizcilikle ilgili iş bağlantıları ortamının iyi olması, istikrarlı siyasi ortama sahip olması, uygun vergi yasası ve ana limanlara yakınlığı nedeniyle birçok avantaja sahiptir. Dubai Limanı da gelişmiş altyapısı ve liman işletme kolaylıkları ile önemli lojistik hub limanlarından biridir. Hamburg Limanı da Alman pazarına giriş için önemli olan güçlü bir denizcilik merkezidir (Menon Publication, 2015: 20-22).  

Dünya ticaretinin yaklaşık %90’nın deniz yolu taşımacılığı ile yapıldığını dikkate alırsak liman şehirleri küreselleşmenin ön safhalarında yer almaktadır. Modern yük gemilerinin ve dünya ticaretinin artmasına paralel olarak limanların daha fazla genişlemesi ve otomasyon sisteme geçmesi zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Dünyadaki tüm limanlar günümüzün şartlarını karşılamak, taşıma ve operasyon maliyetlerini azaltmak için geliştirilmekte ve modernize edilmektedir. Günümüzde denizcilik sektörünün en etkin ve  aynı zamanda en düşük maliyetlerle lojistik hizmetleri vermesi dünya ekonomisi açısından kaçınılmazdır. Limanlar yürüttükleri faaliyetler ile denizcilik kümesi içerisinde önemli bir rol oynamaktadır. Son yıllarda limanlar daha büyük konteyner gemilerini çekebilmek, daha fazla yük elleçlemek ve etkinliğini arttırmak amacıyla teknolojiye yönelmiştir. Dünyanın en büyük liman operatörü Singapur hükümetine ait PSA olup, Mersin Limanı da dahil olmak üzere dünyada birçok limanda hizmet vermektedir. Dünyanın en büyük küresel operatörleri sırasıyla Hong Kong, Singapur, Roterdam, Dubai, Shanghai, Hamburg, Atina, Busan, Kopenhag, Londra, Bombay, New York, Oslo, Rio De Janeiro ve Tokyo’da faaliyetlerini sürdürmektedir (Menon Publication, 2015: 20-22).   

Deniz Teknolojisi:

Objektif kriterler:

  • Tersaneler: Şehirdeki yerli firmaların 2014 yılında teslim ettiği gemilerin değeri

  • Gemilerin Sınıflandırılması: Şehirde merkezi olan sınıflandırma kuruluşları tarafından sınıflandırılan gemilerin sayısı

Subjektif kriterler:

  • Denizcilik Merkezleri: Deniz teknolojisi açısından dünyanın önde gelen ilk beş şehri hangisidir?

  • AR-GE ve Eğitim: Dünyada en iyi denizcilik AR-GE’si ve eğitimi hangi şehirlerde verilmektedir?

  • Bilgi Teknolojileri (IT) Hizmetleri: Dünya çapında deniz bilgi teknolojileri (IT) ve IT tabanlı ürünler üreten firmaları dünyada hangi şehirlerde bulabiliyorsunuz?

  • Deniz Ekipmanı: Hangi şehirler en iyi uzmanlaşmış lojistik hizmetleri veriyorlar?

Söz konusu araştırmanın objektif ve subjektif  kriter değerlendirme sonuçlarına göre deniz teknolojisi konusunda dünyanın ilk beş denizcilik merkezi Oslo, Hamburg, Tokyo, Busan ve Singapur’dur. Norveç denizcilik kümesi içerisinde dünyanın önde gelen deniz teknolojisi AR-GE şirketleri yer almaktadır. Ayrıca, Norveç Avrupa’nın en büyük gemi inşa sanayine sahiptir.  Deniz teknolojisi konusunda ikinci sırada yer alan Hamburg subjektif kriterler olan uzmanların görüşüne göre deniz teknolojisi konusunda dünyanın en iyi şirketleri yer almaktadır.

Deniz teknolojisi konusundaki objektif kriterlere göre Tokyo birinci sırada olup, bunu sırasıyla Oslo ve Busan, Hamburg ve Shanghai izlemektedir. Subjektif kriterlere göre Hamburg birinci sırada olup, bunu sırasıyla Oslo, Singapur, Roterdam ve Shanghai izlemektedir. Busan Güney Kore gemi inşa sanayi kümesinin merkezidir. Mega konteyner gemiler VLCC (Very Large Crude Carrier) ve LNG tankerleri inşa eden dünyanın en büyük tersaneleri Busan’da bulunmaktadır. Dünyanın ikinci gemi sınıflandırma şirketi ClassNK Japonya’dadır.   

Şehrin Denizcilik Açısından Cazibesi ve Rekabet Gücü:

Subjektif kriterler:

  • İş çevresi: Denizcilik faaliyetlerini en iyi bulabileceğiniz şehirler hangileridir?

  • Denizcilik kümesinin bütünlüğü: Denizcilik kümesini bir bütün olarak bulduğunuz şehirler hangileridir?

Söz konusu araştırmanın subjektif  kriter değerlendirme sonuçlarına göre dünyanın denizcilik iş ortamı açısından en cazip olan ve rekabet gücü en fazla olan ilk beş denizcilik merkezi Singapur, Hamburg, Oslo, Londra, Shanghai ve Hong Kong’dur.

Subjektif  kriter değerlendirme sonuçlarına göre dünyanın denizcilik iş ortamı açısından en cazip ilk beş denizcilik merkezi Singapur, Oslo, Londra, Hamburg ve Hong Kong’dur. Denizcilik iş ortamı açısından diğer cazip şehirler ise Dubai, Shanghai, Kopenhag, Roterdam, New York, Atina, Tokyo, Busan, Bombay ve Rio De janeiro’dur (Menon Publication, 2015: 29-31).

Söz konusu çalışmada denizcilik merkezleri, denizcilik finansı ve hukuku, limanlar ve lojistik, deniz teknolojisi, şehrin denizcilik açısından cazibe merkezi olması ve rekabet gücü açısından  belirlenen objektif ve subjektif kriterler neticesinde dünyanın ilk beş denizcilik başkenti sırasıyla Singapur, Hamburg, Oslo, Hong Kong ve Shangai’dir (Menon Publication, 2015: 5).

Denizcilik sektörü uzmanlarının görüşüne göre önümüzdeki beş yıl içerisinde dünya denizcilik başkentlerinin Singapur, Shanghai, Roterdam, Oslo, Hamburg, Hong Kong, Dubai, Londra, New York, Busan, Atina, Kopenhag, Tokyo, Bombay ve Rio De Janeiro olacağı tahmin edilmektedir. Singapur’un 2020 yılında en önemli denizcilik başkenti olacağı öngörülmektedir (Menon Publication, 2015: 30).

Türkiye üç tarafının denizlerle çevrili olmasına ve 8333 km. kıyı uzunluğuna sahip olmasına rağmen denizcilik sektöründe olması gereken konumda değildir. Ülkelerin denizcilik sektöründe ne kadar geliştiğini söz konusu çalışmada olduğu gibi rakamlar belirlemektedir. Türkiye’nin bir denizcilik merkezi ya da liman şehirlerinin denizcilik başkenti olabilmesi için öncelikle denizciliğin bir devlet politikası olması, ulusal ve uluslararası denizcilik ve liman politikasının oluşturulması, gemi inşa sanayine destek verilmesi, denizcilik ve dış  ticaretin kolaylaştırılmasına ilişkin düzenlemelerin yapılması, limanların altyapı ve üstyapısının geliştirilmesi, limanların hinterland ile gerekli bağlantılarının sağlanabilmesi için karayolu ve demiryolu altyapılarının geliştirilmesi ve yeni altyapıların oluşturulması, lojistik entegrasyonun sağlanması, deniz hukuku konusunda daha fazla uzman yetiştirilmesi, sigorta ve brokerlik hizmetlerinin geliştirilmesi, deniz teknolojisine ilişkin AR-GE ve inovasyona ağırlık verilmesi ve gerekli teşviklerin sağlanması, denizcilik eğitimine daha fazla önem verilerek uzman sayısının artırılması, denizcilikte ara eleman yetiştirilmesi vb. gereklidir. Ülkemizde şimdiye kadar denizcilikle ilgili birçok detaylı çalışmalar yapılmıştır. Ancak, ülkemizin liman şehirlerinin dünya denizcilik başkentleri arasına girebilmesi için bu çalışmada belirtilen objektif ve subjektif kriterler de dikkate alınarak bir çalışma yapılmasının, buna ilişkin eylem planının oluşturulmasının ve hayata geçirilmesinin uygun olacağı düşünülmektedir.

Kaynaklar:

Jakobsen, E.W.; Mellbye, C.S., Sorvig, O.S., Menon Publication, “The Leading Maritime Capitals of The World”, No:22/2015, May 2015

Not: Bu Makale, Mersin Deniz Ticareti Dergisi’nin Ağustos 2015 sayısında yayımlanmıştır.