Sokullu (Sokollu)’nun Deniz Projeleri
Değerli okuyucular,
Bildiğiniz gibi Osmanlı Devleti tarihinde adından en çok bahsedilen devlet adamlarından biride Sokullu (Sokollu) Mehmet Paşa’dır.
Yükseliş yıllarında Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murad dönemlerinde Sadrazamlık yapmıştır.
Sadrazam; Osmanlı Devleti'nde bugünkü başbakan durumunda olan vezir-i azama verilen isim olup, padişahın vekili olarak görev yapar ve onun altın mührünü taşırdı. Divana başkanlık eder, padişah sefere katılmıyorsa ordunun başına geçer, bu görevi sırasında Serdar-ı Ekrem sıfatıyla padişahın bütün yetkilerini kullanırdı [* https://www.turkcebilgi.com/sadrazam].
Sokullu (Sokollu) Mehmet Paşa’nın Sadrazamlığı döneminde;
- Sakız Adasının Fethi (1568)
- Yemen'in Fethi (1568)
- Kıbrıs'ın Fethi (1571)
- İnebahtı Deniz Savaşı (1571)
- Tunus'un Fethi (1574)
- Lehistan'ın (Polonya ve Litvanya) Osmanlı Himayesine Alınması (1575)
- Fas'ın Himaye Altına Alınması (1577)
gibi çok önemli olaylar gerçekleşmiştir.
***
Bu yazımızda Sokullu (Sokollu)’nun denizcilikle ilgili kanal projelerine kısaca değinmek istedim. En azından, pek çok Türk denizcinin belki de gemilerle defalarca geçtiği Süveyş Kanalı’nın fikir babasının kendi ecdadı olduğunu öğrenmesi için de bir vesile olur belki…
Gerçekten de, Sokullu (Sokollu) Mehmet Paşa’nın denizcilikle ilgili ortaya attığı kanal projeleri, görev yaptığı dönemin çok ilerisinde bir ufka ve vizyona sahip önemli bir devlet adamı olduğunu gösteriyor. Öyle ki; bu projeler o dönemlerde hayata geçirilebilseydi belki de Osmanlı tarihi çok farklı seyredebilirdi..
Bu projelerden bazıları şunlar;
Don-Volga Kanalı Projesi:
Projenin amacı; Don ve Volga nehirlerini bir kanalda birleştirmek; Karadeniz’i Hazar denizine bağlamak. Çeşitli sebeplerden dolayı başarıyla tamamlanamamıştır. 1952 yılında Ruslar tarafından Don-Volga kanal projesi hayata geçirilmiştir.
Süveyş Kanalı Projesi:
Projenin amacı; Akdeniz ve Kızıldeniz’i birleştirmekti. Eğer gerçekleşseydi; Osmanlı’nın Hint Okyanusu ve Akdeniz’deki askeri ve ticari hâkimiyeti daha da artacaktı. 1869 yılında Süveyş Kanalı Fransa tarafından açılmıştır.
Marmara-Karadeniz Projesi:
Projenin amacı; İznik Gölü-Sakarya Nehri ve Sapanca Gölü-Marmara Denizi arasında kanallar açarak Marmara-Karadeniz deniz yolu açılmasıydı. Bu proje de çeşitli nedenlerle gerçekleştirilememiştir. Günümüzdeki “Kanal İstanbul” isimli proje bununla benzerlik gösterir.
***
Kanaatim şu ki; bu projeler günümüzde de önemini korumaktadır.
Mesela; Türk ticaret gemilerinin Karadeniz üzerinden Don-Volga Kanalı’nı rahatça geçerek Hazar Denizi’ne rahatça erişebilmesi ve Hazar’a kıyısı olan ülkelerin limanlarında rahatça faaliyet gösterebilmeleri halen önemli bir hedef olmalı kanaatindeyim.
Benzer şekilde, Osmanlı’nın Akdeniz’deki hâkimiyet itibarını zedeleyen İnebahtı Deniz Savaşı’ndaki mağlubiyetimizin sebeplerinden birinin gemi ve deniz teknolojisinde Avrupa’nın gerisinde kalışımız ve denizcilik alt yapısını sağlıklı kuramayışımız olduğunu unutmamamız gerekir.
Sokullu’nun Marmara-Karadeniz Projesi’nin benzeri olan “Kanal İstanbul” Projesinin hayata geçmesi ile hem boğazlarımızdaki tehlikeli gemi trafiği azalacak olması, hem sağlayacağı ekonomik girdiler, hem de Montrö ile dayatılan bazı hususların aşılması bakımından oldukça önemli…
Süveyş Kanalı için neler yapabileceğini de düşünmek gerekiyor.
Şahsen, Türk denizciliği ile ilgili gelecek tasavvurumuzda, lokal konulara sıkışıp kalmadan küresel güncel gelişmeleri takip etmenin yanısıra tarihimizdeki önemli kişi ve olayları da incelemenin yararlı olacağı kanaatindeyim. Belki bu bir eğitim müfredatı konusu da olabilir bilemiyorum.
Geçmişimizin geleceğimize ışık tutması ve ufkumuzu genişletmesi dileğiyle… Esen kalın.
Not:03.09.2017 tarihinde vefat eden, Gemi Mühendisleri Odası (GMO)'nın emektar çalışanı Nazan Ertürk Hanımefendiye Allah'tan rahmet, ailesine ve yakınlarına başsağlığı dilerim. Kendisini sevgi ve özlemle hatırlayacağız.
