İKTİSADİ COGRAFYA  ve ÖNEMLİ DÖKME YÜK CİNSLERİ BAKIMINDAN  DENİZ YOLU TAŞIMACILIĞINDA YÜK HAREKETLERİ  ;Bilindiği üzere Deniz Yolu ile taşınan yüklerin %35 i Sıvı Yükler %65 i ise Kuru Yüklerdir.%65 Kuru Yükler içinde Kuru Dökme Yükler ise dünya deniz ta

İKTİSADİ COGRAFYA  ve ÖNEMLİ DÖKME YÜK CİNSLERİ BAKIMINDAN  DENİZ YOLU TAŞIMACILIĞINDA YÜK HAREKETLERİ  ;

Bilindiği üzere Deniz Yolu ile taşınan yüklerin %35 i Sıvı Yükler %65 i ise Kuru Yüklerdir.

%65 Kuru Yükler içinde Kuru Dökme Yükler ise dünya deniz taşımacılığı içinde %39.5 paya sahip olmaktadır. Bunun içinde ise 5 Major yükün(Demir Cevheri,Kömür,Tahıl,Fosfat,Boksit)  payı %28.3 ,3 Major Yükün payı ise (Demir Cevheri,Kömür,Tahıl)%26.9 dur. Bu 3 yükün 5 Major içindeki payı ise %94.5 dur. Sadece Demir Cevheri ve Kömür'ün Kuru Dökme Yükler içindeki payı %56 olup bunun %60 ı uzak doğudaki 3 ülkeye gitmektedir.( Çin,Japonya ve Güney Kore ). Major yükler Kuru Dökme Yükler içinde %70 Minor yükler ise %30 paya sahip olmaktadır. Bu nedenle bu çalışmada bu belli başlı yüklerin üretim miktarları,ithalatçı ve ihracatçı ülkeler ve deniz taşımacılığındaki hareketleri incelenmiştir. Burada özet olarak verilen bu çalışma,öğrencilerimize çok daha kapsamlı olarak anlatılmaktadır.

i)Ham Petrol ;

Ticari olarak Ham Petrol'ün ilk üretimi 1859 yılında Albay Edwin Drake 'in Titusville ,Pennsylvania ABD de 60 Ft derinlikte petrolü bulması ile başlamıştır. O tarihlerde petrol ısınıma ve aydınlatma için Kerosen'in  (Gaz Yağı)üretimi için kullanılmakta ve ağır petrol yağlama için kullanılmaktaydı.

Dünya üzerinde ilk petrol taşıyan gemi olarak;

Elısabeth Watts 1861 de 900 ahşap varıl i Delaware den Londra ya taşımıştır.

1864 e kadar bu ticaret gelişmiş ve 1864 yılına kadar ABD Kerosen üretiminin 1/4 ü yılda 7 Milyon Gallon Avrupa'ya taşınmıştır. O tarihlerde variller ile petrol taşıması ekonomik değildi. Çünkü bu variller boşaltıldıktan sonra hurdaya atılıyordu,bu varilleri geri götürüp yeniden yüklemek ekonomik olmamıştır.

Dökme olarak tanklarında sıvı yük taşıyan ilk tanker Charles olmuştur.1859 yılında Charles adlı geminin ambarlarına sıvı yük taşımak için  tanklar monte edilmiş,ancak bu tanklardan sıvı ve gaz kaçağı olduğu için gemide yangın çıkmıştır.1866 da ise Alman sahipli Glukauf adlı gemi  NEWCASTLE da petrol taşımak üzere kızağa konmuştur.  8 set tankı bulunan bu gemi steam ile çalışan ana makineye sahip olup ilk tanker olarak bilinmektedir. Bundan sona müteakip 20 yıl içinde İngiltere'de 200 tanker üretilmiştir.

Petrol Ticareti ilk önce 3 alanda ortaya çıkmıştır;Amerika da Jonh D.Rockefeller Standaret Oil Trust u kurmuş,Nobel Brothers lar Baku İmtiyazına sahip olmuş İngiltere de Marcus Samuel ,( aynı zamanda UZAK DOĞUDAN süs olarak istİridye kabuğu ithal etmekteydi),1893 de tanker filosu siparişi vermiş ve gemilere Shell den sonra gelen şekilde isimler koymuştur.

Böylece Shell Internatıonal Company ortaya çıkmıştır.

19 YY da t tanker ticareti USA-Avrupa ve Rusya(Baku)-Avrupa arasında yapılmaktaydı. 1920 lerde 10.000 dwt olan tanker tonajı  ve 1940 da  12.000* dwt,1950 lerde 40.000 dwt e çıkmış fakat daha sonra ise tankerlerin taşıma kapasitesi artarak 1979 da yukarıdaki bölümlerde de söz edildiği üzere 564.843 dwt e çıkmıştır (Jahre Vikıng)* 1944 yılında Esso Bırmıngham 16.476 dwt olarak inşa edilmiştir.

Günümüz (2009)verilerine göre petrol üretiminin en fazla yapıldığı ülke Rusyadır.(10.120.000 Baril/gün)

Bunu sırası ile aşağıdaki ülkeler takip etmektedir.:

1. Saudi Arabistan (9.764.000 Baril/gün),
2. ABD 9.056.000 Baril/gün ,
3. İran  4.172.000 Baril/gün ,
4. Çin (3.591.000 Baril /gün,)
5. Kanada(3.289.000 Baril/gün),
6. Meksika(3.001.000 Baril /gün ,
7. Birleşik Arap Emirlikleri (2.798.000 Baril /gün ,
8. Brezilya (2.572.000 Baril/gün ,Küveyt (2.494.000 Baril/gün),
9. Venezuela(2.472.000 Baril/gün )
10. Irak (2.399.000 Baril /gün),
11. Norveç (2.350.000 Baril/gün)
12. Nijerya (2.211.000 Baril/gün),
13. Cezayir(2.125.000 Baril/gün),
14. Angola(1.948.000 Baril/gün)
15. Libya (1.790.000 Baril/gün),
16. Kazakistan (1.540.000 Baril/gün),
17. İngiltere (1.502.000 Baril/gün),Katar(1.213.000 Baril/gün),
18. Endonezya(1.013.000 Baril/gün),
19. Azerbaycan(1.011.000 Baril/gün)

daha sonra ise Hindistan,Oman,Arjantin,Colambia,Malezya,Mısır,Australya,Sudan,Ekvador olarak bu sıralama devam etmektedir.

Kasım 2012 de Rusya günde 10 Milyon 120 bin baril,Saudı Arabistan ise  9 Milyon 490 bin baril üretmiş 7 Milyon 150 bin baril ihracat yapmıştır.

Yukarıdan da anlaşılacağı üzere Kuzey Amerika,Merkezi ve Güney Amerika ,Batı Afrika (Özellikle Nijerya-Angola arasındaki bant)Rusya ,Türki Devletler 1970 li yıllardan sonra İngiltere ve Norveç,Kuzey Afrika,Doğu Afrika, Orta Doğu ve Arap Körfezi Ülkeleri ,Doğu Asya Ülkeleri önemli ham petrol  ve petrol ürünleri üreticileri olarak karşımıza çıkmaktadır.

2004 Yılı rakamları olup güncel durumu yansıtmamakta birlikte sadece bir fikir vermek düşüncesi ile önemli İthalat.ı ve İhracatçı ülkeler aşağıda verilmiştir.

Önemli bir ithalatçı olarak ABD Orta Doğu'dan(126 Milyon ton),Merkezi ve Güney Amerika'dan(121 Milyon ton),Kanada'dan  (102 Milyon ton),Meksika'dan (81.5 Milyon ton),Batı Afrika'dan  (70.8 Milyon ton )ithal etmektedir. Toplam İthalatı 605 Milyon dur.

Buradan da anlaşılacağı üzere ABD kendisine yakın ülke ve bölgelerden daha fazla ithalat yapmaktadır. İhracatı ise 44 Milyon ton civarındadır. ABD den sonra ikinci büyük İthalatçı Avrupa olup ,en büyük ithalatını Eski Sovyetler Birliği Ülkelerinden (244 Milyon ton),Orta Doğu'dan (154 Milyon ton),Kuzey Afrika'dan 90.6 Milyon ton),Batı Afrika'dan (36 Milyon ton)yapmaktadır. Toplam İthalatı 593 Milyon tondur.3 Büyük İthalatcı gurup Japonya ve Çin dışındaki Asya Pasifik ülkeleri olup (440 Milyon ton yıl)bunun 334 Milyon tonunu Orta Asya Ülkelerinden yapmaktadır. Japonya Yılda 262 Milyon ton ithal etmekte olup bunun 209 Milyon tonu Orta Asya Ülkelerinden olmaktadır. Çin 128 Milyon ton yıl ithal etmekte olup bunun 52 Milyon Tonu Orta Doğu 34 Milyon Tonu diğer Asya Pasifik ülkelerinden yapılmaktadır.2004 yılı itibari ile toplam ham petrol ve ürün ithalatı 2.260 Milyon tondur. Yukarıda verilen rakamlar ham petrol ve ürün ithalatı toplamlarıdır.

Burada belirtmemiz gereken en önemli husus son yıllarda Çin'in Afrika'ya ticari bir partner olarak hızla girmesi ve bu bölgede petrol arama yatırımları yapması ve bu bölgeden Sudan dahil önemli ham petrol ithalatı yapmasıdır.

ABD 'nin ham Petrol ithalatı 480 Milyon ton iken Ürün ithalatı 124 Milyon tondur. İhracatı ise çoklukla ürün olup 43 Milyon tondur. Avrupa'da keza 488 Milyon ton ham petrol ve 104 Milyon ton ürün ithal etmektedir. İhracatı ise 52 Milyon ton ham petrol 48 Milyon ton üründür. Orta Doğu 831 Milyon ton ham petrol ve 107 Milyon ton ürün ihraç etmekte ,ithalatı ise yok denecek kadar az olmaktadır. Japonya 213 Milyon ton ham petrol ve 37 Milyon ton ürün ithal etmekte , ihracatı ise hemen hemen bulunmamaktadır. (Güncel rakamlar olmayıp 2004 yılı rakamlarıdır)

Petrol ticaretinin Deniz Taşımacılığı ile yapıldığı ve bu ulaşım moduna en yakın rakibin Boru Taşımacılığı olduğu aşikardır. Boru Hattı taşımacılığı kısa mesafelerde  25.000 tonluk lotlara kadar deniz yoluna göre avantajlı olmakta fakat mesafe arttıkça ve lotlar büyüdükçe deniz yolu taşımacılığı daha ekonomik olmaktadır. Yine boru hattı taşımacılığı belli şartlara bağlı olarak Demir Yolu Taşımacılığı ile de rekabet etmektedir.

Diğer önemli olan husus Boru hattı taşımacılığı çoklukla Deniz taşımacılığı ile kombine olmakta ve diğer taraftan Petrol Ticareti 2 kere yapılan bir taşıma türü olmaktadır.(Önce Ham Petrol taşıması,sonra bundan elde edilen ürünlerin taşınması )(Detay İçin bakınız Tanker Chartering /ICS,,World Trade Norwegıan Shıppıng Academy,100 Soruda Tanker İşletmeciliği -Harun Şişmanyazıcı ) 

Boru Hattı taşımacılığı sadece ülkeler ve bölgeler arasında yapılmamakta ve ülke ve şehir içinde de yapılmaktadır. Sadece petrol ve doğal gaz değil değil ,demir cevheri ,bira gibi ürünler de (Almanya da statlara bira sevkiyatı )taşınabilmektedir.

Beli başlı boru hatları

• Baku-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı,
• Sumed Pıpelıne(Kızıl Deniz de Aın Shukni ile Mısır'ın Akdeniz kıyısında Sıdıkerir arasında)Basra Korfezini Akdeniz de Tripoliye bağlayan Taplıne,Abadan -Banıas Boru Hattı (Banıas Lıne),
• Kerkuk-Ceyhan Boru Hattı,
• Basra Körfezi(Saudi Arabistan/Yanbu)- Kızıl Deniz arasındaki  Petro Lıne,
• Bakü-Supsa(Gürcistan)Boru Hattı ,
• Samsun-Ceyhan Boru Hattı,
• Türkiye-Austurya/Doğu Avrupa Gaz Boru Hattı(Nabucco 2015)Kuzey Amerika da Denali ve Key Stone Boru Hatları /Petrol,
• Yunanistan-İtalya arasındaki IGI Poseidon Boru Hattı -Gaz
• Azerbeycan-Kuzey Ossetia arasındaki Mozdok Gaz Boru Hattı,Rusya-Çin arasındaki Altai Gaz Boru Hattı,
• Rusya-Avusturya arasındaki Güney Akım Gaz Boru Hattı,
• Rusya -Almanya arasındaki Kuzey Akım Gaz Boru Hattı ,Türkmenistan-Azerbaycan arasındaki Trans Caspian Gaz Boru Hattı,
• Gürcistan-Romanya /Batı Avrupa arasındaki Beyaz Akım Gaz Boru Hattı (2016),Kazakistan -Çin arasındaki Petrol Boru Hattı,
• Rusya-Çin arasındaki Espo Petrol Boru Hattı(2016),Iran -Türkiye arasındaki Pars Gaz Boru Hattı(2014),Pakistan-Hindistan arasındaki Gaz Boru Hattı(2015)(Detay için bakınız The 15 Oil and Gas Pipelines That are Changıng the World Strategıc Map)

Buradan da anlaşılacağı üzere özellikle Petrol ve Doğal gaz taşımalarında Boru Hattı taşımacılığı Deniz Yolu ve Demir Yolu ile rekabet etmekte olup Dünya Ticaretinin ton olarak taşınması içindeki payı  %9 düzeyinde olmuştur.

ii)Demir Cevheri ; 

Kuru Dökme Yük taşımacılığının diğer önemli mal kalemi,Demir Cevheri yani IRON ORE dur.

Yıllar itibari ile bu malın üretimi,tüketimi ve deniz yolu ile taşınan miktarı bazı yıllar  hariç artmaktadır.

Yine Uluslar arası ticarete konu olan bu malın yaklaşık %95 i denizyolu ile taşınmaktadır. Ancak 2010 yılı itibari ile yıllık 1.8 Milyar ton olan üretimin %55 i deniz yolu ile taşınmaktadır(995 Milyon ton*)Bu taşımada Cape Sıze birincil,Panamax lar ise ikincil rol oynamaktadır. Kısa mesafelerde ve bazı liman sınırlamaları nedeni ile Handy Max larda diğer iki gemi tonajına göre bu ticaret de faaliyet göstermektedir.*2011 Yılı rakamı 1.053Milyon Ton)

UNCTAD Raporuna göre 2009 da kriz nedeni ile Demir Cevheri üretimi %6.2 düşerek 1.59 Milyar ton olmuştur.

Bu düşüşe rağmen Çin'in Demir cevheri talebi artmıştır.2010 yılı başında yapılan tahminlerde 2009-2011 kestirmelerine göre üretimin düşeceği beyan edilmiştir. İstisna olarak ise  Australya ve Güney Afrika verilmiştir. Çin'in üretimi 2009 da bu yıla göre son 4 yılda diğer ülkelere göre fazla iken ilk defa ilk defa 2009 da Australya ,Brezilya ve Hindistan'ın altına düşerek  üretimde 4 cü olmuştur.

Bunun nedeni bir çok madenin kapatılması olmuştur,ayrıca Çin'in demir cevheri kalitesi düşük üretim maliyeti ise yüksektir..

Ancak Çin'in ithali, krize rağmen artmış,ham çelik üretimi de yükselmiştir.2009 da Çin'ın demir cevheri üretimi 234 Milyon ton iken ,Australya nın ki 394 Milyon ton olmuştur. Iron Ore Üretimini,Ham Demir Üretimi ile karıştırmamak gerekir. Çünkü bir çok istatistikte Çin'in üretimi 2009 da 880 milyon ton 2010 tahmini olarak ise 900 Milyon ton olarak verilmektedir,bu kullanılabilir demir cevheri değil,ham yani CRUDE Demir cevheridir.

2009 da Demir Cevheri Ticareti ,krize rağmen 955 Milyon tona ulaşmıştır. Bir önceki yıla göre %7.4 lük artış olmuştur. Çin toplam dünya Demir Cevheri Üretiminin 2/3 unu ithal etmiştir.2008 e göre %41 artış ile 628 Milyon tona ulaşmıştır.(Unctad)2008 de ise dünya Demir cevheri ihracının yarısı Çin'e gitmişti(John.D.Jergenson  )2010 da ise Çin in ithali düşmüştür.

Australya'nın Demir Cevheri İhracı 2009 da 2008 e göre %17 artarak 363 Mt a ulaşmıştır. Brezilya nın ki ise %3 azalarak 266 Mt a inmiştir.Hindistan'ın ihracı ise 116 Mt olmuştur.2009 da Deniz Yolu ile taşınan Demir cevheri 890 *Milyon tona çıkmıştır. Yine Unctad raporuna göre 2010-2012 arası 685 Milyon ton yeni üretim kapasitesi devreye girecektir.
*Unctad 907 Milyon ton
     

Raw Materıal Group(RMG)nin 2010 yılı raporunda ise;2010 da Demir Cevheri üretiminin %12 artarak 1.800 mt a ulaşacağı belirtilmiştir. Bu 2007-2008 yılı arasında görülen rekor seviyesinden (1.700Mt)daha fazla olacaktır.Australya en büyük üretici olarak 420 Mt ,Brezilya 370 Mt,Çin 275 Mt üretecektir.Çin 2007 de 400 Mt üretirken,2009 da bu 234 Mt a düşmüş fakat 2010 da 275 Mt a çıkacağı belirtilmiştir. RMG 2011Toplam Dünya  Üretimini ise; 1.900 MT olarak kestirmiştir.(Northland 2010 Annual Report)

2010 da İsveç'in de üretimi artmıştır. Northland 2010 Demir Cevheri Üretimi verileri;Australya 420 Mt,Brezilya 370 Mt,Çin 900 mt(Ham Demir cevheri/Kullanılabilir değil kullanılabilir yukarıda verildiği üzere çok düşük miktarda)Hindistan 260 Mt,Rusya 100 MT,Ukrayna  72 Mt,USA 49 MT,  Kanada 35 Mt,G.Afrika 55 Mt ,Isveç 25 MT,diğerleri 64 Mt toplam 2.400 Mt olmuştur. Bu toplamın yukarıda belirtilen figürden büyük olması Çin'in Ham Demir Cevheri üretiminden kaynaklanmıştır. Normalde Çin'in kullanılabilir demir cevheri üretimi 275 Mt dur.

2011 Yılı başında ise Australya'daki su baskınları nedeni ile bu ülkenin Demir Cevheri üretimi aksamış ve ihracatı düşmüştür. Brezilya'daki kötü hava şartları ve Hindistan'ın Karnataka Demir Cevheri ihraç yasakları,yüksek ihraç vergileri *Demir Cevheri ihraç miktarlarının düşmesinin ve demir cevheri fiyatlarının yükselmesinin nedenleri olmuştur. Bu durumda bu mal için deniz taşımacılığı talebini düşürmüştür.
*Hindistan %10+%5
  Çin           %10
  Vietnam    %20
  Arjantin    %10

Çelik üretimi olarak ise  2007 Dünya Üretimi 1344 Mt,2010 sa 1411 Mt,2020 tahmini ise 1965 Mt olmuştur.
Ülkeler         2010                         2009
                     Milyon ton            Milyon Ton

Çin                626.6 *                      573.6
*Bazı kaynaklarda 665 MT
Japonya        109.6                         87.5
Amerika       80.5                           58.2
Rusya            67.0    
Hindistan       66.8 *                       63.5
*Bazı kaynaklarda 68.3,Bazı kaynaklarda Çin'in 2010 üretimi 637.4 Milyon Tondur
G.Kore           58.4
Almanya        43.8
Ukrayna         33.55
Brezilya         32.8
Türkiye          29.0        
10 Ülke Top 1.148.366*            1.230.900 **
*Bazı Kaynaklarda Dünya Toplamı 1.419.500
** Bazı kaynaklarda 2009 Dünya Toplamı 1.219.000
2008 de üretim 1326.6 Mt iken 2009 da %8.1 lik düşüş ile1.219 Mt'a inmiştir. Ancak dünyada ham çelik üretimi düşerken Çin'in ham çelik üretimi %13.5 artmıştır. Çin Dünya Ham çelik Üretiminin %47 sini üretmektedir.2010 da da Çin'in Ham Çelik Üretimi diğer bazı ülkeler ile birlikte artmaktadır. Dünya Çelik Birliği 2010 %10.7 artış ile 1410Mt Ham çelik üretimi beklemekte idi.

Aşağıdaki tablodan görüleceği üzere 2011 Dünya Ham Çelik Üretimi 1516.8 Milyon tona çıkmış ve başı Çin,AB27,Japonya ,ABD,Hindistan ve Rusya çekmiştir.

Çin'in çelik üretimi 2010 yılı üretimi olan 637 Mt dan 2015 de 800 Mt 2020 de ise 1042 Mt a çıkacaktır.(Ancak bu tahminlerin 2012 yılında Çin Ekonomisinde görülen soğuma nedeni ile gerçekleşmesi zor gibi gözükmektedir.) Çin 2011 yılı itibari ile  çelik üretiminin %45 ini üretmektedir.

2010 yılı itibari ile  Dünya Çelik üretiminin 766.2 Mt ununu FLAT Product,663.2 Mt Long Product oluşturmaktadır. Hal böyle olmakla beraber 2012 yılında Çin'in büyüme hızı %7.5 lara düşmüş Çin ekonomisi soğumuş buda en çok kendini Çin'in Demir Cevheri ithalatında göstermiş bu durumda ,BRIC ülkelerindeki soğuma ve AB ,ABD(Son aylarda iyileşme görülmektedir.) krizi ile bütünleşerek deniz yolu ticaretini ters yönde etkilemiş ve Baltıc Dry Bulk Index 2008-2009 Finansal Kriz dönemindeki en düşük seviyelerine inmiştir. En ağır düşüşlerde Cape Sıze gemilerde görülmüştür. 

 ''26.10.2012 de yeniden yükselerek 1049'a çıkmış ve 1000 puan olan Pisikolojik sınırı aşmıştır. Bunda da sanırım en önemli etken 2012 son baharında  gerçekleşen parasal genişlemeler olmuştur. Çin de de beklenen parasal genişleme ve ekonominin yeniden ısınması  özellikle İnşaat sektöründe verilen krediler ile oluşacak varlık balonun patlamaya hazır hale gelmesi ihtimali  ve bu yolla finansal krizin oluşmasına neden olacak bu genişlemenin yapılmaması ise Çin'in ihraç potansiyelini kaybetmesine neden olacak ve pazar kaybı oluşacaktır. Bu nedenle ekonomistler ilimli bir parasal genişlemenin Çin de olacağını beklemektedirler,bu gerçekleşir ise Çin'in ham madde ithali artacak ve buda Baltic Dry Index'i yukarılara taşıyarak 1200-1300 lere doğru bir yükselme olabilecektir. Bu parasal genişleme beklentisinin en önemli nedeni de Çin de enflasyonun kontrol altına alınması ve Tüfe'deki artışın %1.9 a düşmüş olmasıdır.
Ancak tüm bu hususlara rağmen analistler son gelişmelere göre 2013 sonu 2014 den önce deniz yolu taşımacılığı piyasasında önemli bir gelişme beklememektedirler. Gemi arzı ve talebi arasındaki dengenin 2014 de olacağını tahmin etmektedirler.(Detay için bakınız Kuru Yük Piyasası -Harun Şişmanyazıcı)''
 
Yukarıdaki değerlendirme 2012 Kasım sonunda yapılmış ancak 2012 sonuna doğru BDI yeniden düşerek 600 seviyelerine inmiştir.25 Şubat 2013 itibari ile ise 798 seviyesinde olup hala pisikolojik sınırın altındadır. Bununla birlikte SISI(SANGHAY Uluslar arası Araştırmalar Enstitüsü )geçtiğimiz günler içinde 2013 Yılında piyasanın nispi olarak iyileşeceğini ve BDI nın %30 artış göstereceğini ve bu Indeksin 1200-1500 aralığında olacağını belirtmiştir. Biz bu ön görüyü geçtiğimiz yıl 2012 için BDI nin ortalama 1000-1500 aralığında olacak şekilde yapmamıza rağmen 1000 lere yakın olarak gerçekleşmiştir. 2012 Kasım ayında ise yukarıda açıklandığı üzere 1200-1300 lere doğru yükselme beklerken bu gerçekleşmemiş olup SISI bizim bu beklentimizi şimdi 2013 için vermektedir. Fakat hala Index 800 seviyelerindedir.
 
''Burada önemli olan Dünyanın en büyük Demir Cevheri Üreticilerinin Australya (420 Mt),Brezilya(370 Mt)(Brezilya'nın çok yakın gelecekte Australya'yı geçeceği tahmin edilmektedir.)

Çin (275 Mt),Hindistan(260 Mt),Rusya(100 Mt),Ukrayna(72 Mt) diğerleri ise G.Afrika,Liberya,Fransa,İsveç,Norveç,Son Yıllarda Şili ve Peru olmaktadır. En büyük ihracatçılar ise Australya,Brezilya,Liberya,G.Afrika,Hindistan ,Rusya ve diğer ülkeler olmaktadır. En büyük Demir Cevheri İthalatçısı Çin,daha sonra Japonya ,AB ülkeleri,Doğu Asya ülkeleri ve ABD olmaktadır. AB de ve Japonya da durgunluk hatta resesyon ,Çin ve diğer BRIC ülkelerinde ve ABD(2012 de biraz iyileşme olsa da ) de ekonomide soğuma görülünce bu demir cevheri ithalatını vurmakta sonucunda da deniz yolu taşımacılığı daralmaktadır. ''

''Şu an Demir Cevheri Ticareti 3 dev tarafından kontrol edilmektedir. Vale Brazil(Brezilya)230 Mt ,Rıo Tınto Group(Uk bazlı Australya Şirketi)172 Mt,BHP Bıllıtıon(Australya)134.4 Mt bu 3 büyük şirket 2009 da Dünya Demir Cevheri üretiminin %35 ini üretmiştir. Seaborne Trade'ın içinde ise  %61paya sahip olmuşlardır. Çin bu 3 büyük şirketin monopolistik tavrından rahatsız olmakta ve piyasaya yeni giren diğer şirketlerin rekabeti ile bu olumsuz etkinin kırılacağını ümit etmektedir.''

ii)Kömür ;

Dünya kömür üretimi 2011 yılı rakamları ile Siyah Kömür(Hard Coal)6637 Milyon ton Brown Coal/Lıgnıte ise 1041 Milyon ton olmuştur.Toplam 7.678Mt Ancak kömürün büyük bölümü üretildiği ülkelerde tüketilmekte ve çoklukla elektrik  üretiminde kullanılmaktadır(Dünya Elektrik üretiminin%42si ve Enerji üretimin %30.3 Kömürden sağlanmaktadır. ) .*Siyah kömürün sadece %17 si çelik üretiminde kullanılmakta ve çelik üretiminin %70 i kömüre bağımlı olmaktadır.
*Bazı ülkelerin enerji üretimin %93 u kömüre bağlı olmaktadır. Örneğin G.Afrika %93,Polonya %90,Çin %79,Australıa %76,Kazakistan %70,ancak bu yüksek oran yıllar itibari düşme göstermiş ve bu gün için dünya genelinde ,bazı ülkelerde hala çok yüksek olmakla beraber%41 seviyelerine gerilemiştir.(İsrail %63,ABD %45,Almanya %44)

Dünya Kömür Ticareti;861 Mt Steam Coal,Cokıng Coal 276 Mt,Linyit ise 5 mt dur. Linyit üretiminde başı Almanya çekmekte 176 Mt bunu Çin 136 Mt,Rusya 78 Mt Türkiye 74 Mt ve ABD 74 Mt takip ederek ilk 5 i oluşturmaktadırlar. Cokıng Caol da ise başı Çin 504 Mt,Australıa 146 mt,ABD 82 Mt,Rusya 78 Mt çekmektedir.

Steam Coal da ise ;Çin 2831 Mt,ABD 849 Mt,Hindistan 509 Mt,Endonezya 373 Mt,G.Afrika 250 Mt,Australıa 199 Mt,Rusya 178 Mt ile ön sıralarda olmaktadır.

Üretilen bu kömürün büyük bir bölümü üretildiği ülkelerde tüketildiğinden,kömürün sadece %15 i Uluslar arası ticarete konu olmakta bununda %90-95 i deniz yolu ile taşınmaktadır.

Bunda da Yukarı da sözü edildiği üzere en fazla Cape Tonajı daha sonra ise Panamax lar önemli rol oynamaktadır.2011 tahmini rakamlarına göre Siyah Kömür üretiminde başı çeken 10 ülke ;

Çin 3471 Milyon Ton,USA 1004 Mt,Hindistan 585 Mt,Australia 414 Mt,Endenozya 376 Mt,Rusya 334 Mt,Güney Afrika 253 Mt,Almanya 189Mt ,Polonya 139 Mt,Kazakistan 117 Mt, Mt,Kolombia 73 Mt olmuştur.(Bkz World Coal Assosıatıon )

İthalatçı ülkeler ise;2008 yılı rakamlarına göre;Japonya 186Mt(128mt Stem Coal+58Mt Cokıng Coal)Kore 100Mt(Steam Coal 76 Mt+Cokıng Coal 24 Mt) Chıneıse Taipen (Formoza)66 Mt(Steam Coal60 Mt+Cokıng Coal 6 Mt),Hindistan 60 Mt(Steam Coal (Steam Coal 31 Mt+Cokıng Coal 29 Mt)Almanya 46 Mt(Steam Coal 35 Mt+Cokıng Coal 11 Mt)Çin 46 Mt(Steam Coal 36 Mt+Cokıng Coal 10 Mt,İngiltere 44 Mt(Steam Coal 37 Mt+Cokıng Coal 7 Mt)

2009 tahmini rakamları ;Japonya 165 Mt(2008 e göre düşmüştür)Çin 137 milyon Ton(Artarak ikinci sırayı almıştır,önemli bir artıştır, 2009 yılı itibari ile  Çin in kömür ithali bakımından önemli bir yıl olmuştur.

 2009 da Çin net kömür ithalatçısı olmuştur.(Arbitraj Politikası ile kömürü dışarıdan ithal etmek daha ekonomik olmuştur)Sonraki yıllarda daha da artmıştır)Güney Kore 103 Mt ,Hindistan 67 Mt,Chınese Taıpei 60 MT,Almanya 38 Mt,İngiltere 38 Mt.ithal etmiştir.
2011 yılında ise durum değişmiş ve Çin başa geçmiştir 190 Mt,Japonya 175 Mt,G.Kore 129Mt,Hindistan 105 Mt,Chınese Tapei 66 Mt,Almanya 41 Mt,İngiltere  33 mt

Belli başlı ihracatçı ülkeler ise;2009 yılı itibari ile Australya 259Mt,Endenozya 230 Mt,Rusya 116 Mt,Kolombia 69 Mt,Güney Afrika 67 Mt,Amerika 53 Mt,Kanada 28 Mt olmuştur

2011 itibari ile ise ihracatta da  durum değişmiş ve Endonezya 309 Mt ile başa geçmiştir. Australya 284 Mt,Rusya 124 Mt,ABD 97 Mt ,Colombia 75 Mt,Güney Afrika 72 Mt,Kazakistan 34 Mt kömür ihracatı yapmıştır. Australya ve Endenozya dan sonra 2 cü büyük ihracatçı ülke olmuştur. İhracatın yaklaşık %59 Asya ülkelerine gitmiştir. En büyük Cokıng Coal ihracatçısı ise 140 mt ile Australya'dır

Yukarıdan da görüleceği üzere Japonya Dünyanın en büyük kömür ithalatçısı iken yerini 2011 de Çine kaptırmıştır. Artık Çin dünyanın en büyük Demir Cevheri ve kömür ithalatçısıdır. AB de görülen kriz nedeni ile yine önemli bir kömür ihracatçısı olan ABD nin 2012 yılı başında bu bölgeye ihracı azalmış ve kömür fiyatları da düşmüştür,ABD daha uzak bölgelere ihraç yapmaya başlamıştır.

Çin ise  artık Dünyanın en büyük Thermal Kömür ithalatçısı olarak  ithalatını Endonezya,Rusya(Kuzey Doğu'da Vostochny Limanından), Avustralya, Mogolistan , Kuzey Vietnam, G.Afrika ve son yıllarda Kolombıa'dan yapmaktadır. Aslında Çin 3471 Milyon ton  Kömür üretmesine rağmen kalorisi çok düşüktür. ABD ise 1 milyar tonun üstünde üretmektedir.

(Detay için bakınız Kuru Yük Piyasası Harun Şişmanyazıcı )

Çin arbitraj politikası gereği daha ekonomik olduğu için kömür ihtiyacını 2009 yılından beri ithalat yolu ile dışarıdan karşılamasına ve dünyanın en büyük kömür ithalatçısı olmasına rağmen 2013 yılında açıkladığı uzun dönem ekonomik politikaları içinde önümüzdeki yıllarda enerji için kömür ihtiyacını karşılama için  kendi kaynaklarını kullanacağını açıklamıştır. Endonezya ise en büyük ihracatçı olmasına rağmen,artan kömür talebi nedeni ile önümüzdeki yıllarda kömür ihracı düşecektir. Bilindiği üzere Endonezya Çin'in kömür ithal ettiği ülkelerin başında gelmektedir.

iii)Tahıl ;

 Dünya Ticaretine konu olan 3 temel tahıl ürünü Buğday,Mısır ve Pirinç dir.28.9 2012 itibari ile bu 3 ürünün dünya genelinde toplam üretimi 1.767 Milyon ton olmuştur. Bu üretim içinde ticarete konu olan miktar toplam olarak 249 Milyon ton olmuştur. Ticarete konu olan bu 3 ürün içinde de en fazla paya sahip olan ürün 137 milyon ton ile Buğday olmuştur. Bu 3 ürünün dünya genelindeki en büyük üreticileri ve ihracatçıları sırası ile  (Parantez içindekiler ihracat miktarlarıdır)

2012 TAHMİNİ FİGÜRLERİ

AB 27- 269.7 Milyon Ton(25.2 Milyon Ton),ABD 349.2 MT(68.7 MT),Arjantin47.1 Milyon ton(30 Milyon ton)
 

Kanada 51.7 MT(8.8 MT),Rusya 68.6 MT(12.1 MT),Ukrayna 42.1 MT(19.6 MT),Kazakistan 13.0 MT(7.2 MT),Australia 34.3MT(26.6 MT ) En büyük ihracatçı ülkeler toplamı 908.5 MT (217 MT)

İhracat miktarları sınırlı diğer üreticiler Çin 323.4 MT(1.6 MT),Hindistan 133.6 MT (6.0 MT)

Dünya Genel Toplam 1766,7 MT(248,5 MT dur.

Buğday Üretimi ,AB 131.4MT ,ABD 61.8MT,Rusya 39 MT,Kanada 27 MT,Australıa 22.5 MT,Arjantin11.5 MT,Kazakistan  11.5MT,olup bu ülkeler aynı zamanda ihracatçıdır. İhracatçı olmayan Çin 120 MT ,Hindistan 93MT üretmiştir.

Bu ülkelerin Buğday üretimi 657 MT İhracatı ise 132 MT olmuştur.

Mısır Üretimi ;Arjantin,Brezilya,AB 27,Güney Afrika,Ukrayna,ABD,(Üretici ve belli başlı ihracatçı olarak )Çin ise üretici olarak 833 MT(92.2 MT),ABD (275 MT(32.5 MT),üretip ihraç etmiş ,Çin 195 MT(0.2 MT) ile en büyük üreticiler olurken ABD aynı zamanda en büyük ihracatçı olmuştur. Dünya toplamı ise 833 MT(92.2 MT)dur.

Pirinç Üretimi ;Hindistan 99.8 MT(6.6 MT),Thailand 21.2MT(8.0 MT),Vietnam 26.7 MT(6.8 MT),Pakistan 6.6 MT(4.0 MT),ABD 6.3MT(3.2 MT)ile en büyük üretici ve ihracatçı olurken  Bengladesh 34.1 MT(0.0 MT),Çin 142.5 MT(0.6 MT),Endonezya 37.5 MT (0.0 MT),Filipinler 11 MT(0.0 MT) üretim ve ihracat yapmışlardır Toplam üretim ise 465.6 MT(35.3 MT)olmuştur.

(Kaynak Graın Market Report -Internatıonal Graıns Council)

Soya Fasulyesi;Arjantin,Brezilya ve ABD Een büyük üretici ve ihracatçı olarak toplam 214.8 Milyon ton üretmiştir. İhracat Toplamı 83.8 Mt olup Toplam Dünya Üretimi 255 Milyon ton olmuştur.

Diğer tahıl ürünleri ise Arpa,Çavdar,Yulaf,,Rapeseed/Canola ,Şeker,Kahve,Kakao vb Ay Çiçeği Çekirdeği vb dır.

Bunlardan bazıları cinslerine göre tahıl olarak değil farklı bir sınıflama ile sebze gurubuna girmektedir.(Mercimek,Nohut ,Fasulye gibi)1960-2010 arasında toplam tahıl üretimi 643 Milyon tondan 2.2 Milyar tona çıkmıştır. Tüm ürünler olarak bunun 341 Milyon tonu deniz yolu ile taşınmıştır.

Yukarıda ton olarak deniz ticareti taşımacılığında en fazla taşınan ürünler belirtilmeye ve böylece deniz yolu taşımacılığına talep yaratan belli başlı ürünlerin neler olduğu ortaya konmaya   çalışılmıştır. Bu talebi karşılayacak olan da yük cinslerine göre oluşan gemi tipleri ve bunların toplam tonajıdır.

Bu ise tonaj arzını oluşturmaktadır.

Tonaj arzı sadece toplam deniz ticaret filosunun taşıma kapasitesine değil aynı zamanda bunların yılda kaç sefer yaptığına bağlıdır.

Bu ise gemilerin hızı,balast(boş) ayakların kısalığına, filonun etkin kullanımına,yılık tamir bakım sürelerinin kısalığına, sefer sürelerinin kısalığına ,gemi tonajının hem hacım hemde dwt olarak etkin kullanımına,limanlardaki kalış sürelerine,piyasa durumuna(yük bakımından), hava şartlarına,seyir süresini kısaltan kanal ve su yollarının kullanımına bağlı olmaktadır.

HARUN ŞİŞMANYAZICI
Öğretim Görevlisi