S/S KARTAL 1954 - 1985 İLK ARABA VAPURUMUZ
14 Mayıs 1950 tarihinde yapılan seçimleri başında Celal Bayar’ın bulunduğu Demokrat Parti kazanmıştı. Devletçilikten daha ziyade liberal ekonomiyi savununa iktidar Devlet Denizyolları ve Limanları Genel Müdürlüğünü lağvederek yerine 10 Ağustos 1951 tarihinde TBMM kabul edilen ve 16 Ağustos 1951 tarihinde resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 5842 sayılı kanunla Denizcilik Bankası Türk Anonim Ortaklığı kurdu.
Bu kurum 1938 yılında Celal Bayar’ın Başbakanlığı sırasında kurulan Denizbank’ın devamı niteliğindeydi o kadar ki Denizbank’ın kurucu Genel Müdürü Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın çok güvendiği idarecilerinden biri olan Yusuf Ziya Öniş’i yeni kurulan bankanın başına getirdi Celal Bayar ile Yusuf Ziya Öniş’in beraberlikleri İş bankasının kuruluş yıllarına kadar dayanır. Şu kadar ki Yusuf Ziye Öniş Denizbank Genel Müdürlüğü’ne atanmadan önce İş Bankası İstanbul Şubesinin Müdürü idi Yönetim Kurulu Üyeliklerine ise E.Amiray Necati Özdeniz Başkan Prof Ata Nutku, Dr Tevfik Rüştü Aras, Haşmet Dülge, Prof.Dr. Mazhar Nedim Göknil ve Enver Tekant ise üye olarak görev almışlardı.
En önde beyaz ve siyah gömlekli kişiler Celalettin Erol ve Sadullah Bigat'tır
Yeni Kurulan Denizcilik Bankası Türk Anonim Ortaklığı görev ve yetkileri 5842 sayılı kanunda sayılmış bunlar sırası ile 1- Bankacılık 2- Türkiye Kıyılarında ve Yabancı Denizlerde Nakliyat 3- Şehirhatları 4- Liman İşleri 5- Denizde Can ve Mal Güvenliği İşleri 6- Denizde Gemi Kurtarma İşleri 7- Fabrika ve Havuzlar 8- Çeşitli İşler başlıkları altında sıralanmıştır, 7.sırada bulunan Fabrika ve Havuzlar Maddesinde “ Banka gemi ve diğer deniz araçları inşa tamir, tadilat ve havuzlama işleri yapmaya yetkilidir. “ ifadesi yer alır. 28 Ekim 1952 tarihinde kurulan Banka Kurulur Kurulmaz diğer faaliyet sahalarında olduğu gibi tersaneciliğimizin ve gemi inşa sanayimizin geliştirilmesi için hummalı bir faaliyete girdi.
1938 yılında ileride Pendik Tersanesinde görevlendirilmek üzere seçilerek İngiltere’ye gönderilen talebeler İngiltere’deki eğitimlerini tamlayarak Türkiye’ye dönmüşler ve tersanelerde genç mühendisler olarak görev almışlardı. Bu gençlerin içinde Galatasaray Lisesini 1.likle bitiren Nedret Utkan ve Sadullah Bigat Celal Bayar girişimleri ile İngiltere’ye Gemi İnşa Mühendisleri olmaları için gönderilmiştir.
Gemiyi inşa eden mühendis ve teknisyenler
Gemiyi inşa eden mühendis ve teknisyenler
Çok iyi yetişmiş henüz 30 yaşlarında olan bu genç mühendisler banka üst yöneticileri için büyük bir şans oldular. Bunların içinde en parlak ve istikbal vaad edenlerinden Nedret Utkan Haliç Tersanesi Müdürlüğüne getirilirken İşletme Müdürlüğü’ne Sadullah Bigat Planlama Müdürlüğü’ne ise Celalettin Erol getirildiler. Bu gençler Yönetim Kurulu Üyesi Ata Nutku’ya çıkarak biz İngiltere’de gemi tamiratı yapmak için eğitim görmedik yeni inşa gemiler yapmak için eğitim gördük sözleri üzerine Ata Nutku Yönetim Kurulundan karar çıkartarak Haliç Tersanesinde Kartal ve Kabataş araba vapurlarını, Camialtı tersanesinde Abidin Daver Şilebini, İstinye Tersanesinde Caddebostan ve Bostancı Motorbotlarını Hasköy Tersanesinde ise Hasköy ve Vaniköy vapurlarının inşasını başlattı. Kartal Araba vapurunun tekne projesi Ata Nutku ile Zekai Başkurt tarafından Haliç Tersanesi resim hanesinde yapıldı.
Gemiyi inşa eden mühendis ve teknisyenler
Kartal Araba vapuru kendisinden sonra yapılan vapurlar için bir model oluşturacaktı. Bu gün İstanbul Boğazında Çanakkale Boğazında İzmit Körfezinde İzmir’de işleyen araba vapurlarının ilk örneği idi 1950 li li yılların başlarında ithalat yapmak nerede ise mümkün değildi.
Her parçanın temin edilmesi büyük bir zorluktu. İnşa faaliyetlerine hemen başlandı Sac vardı fakat ana makine yoktu ithalatı da mümkün gözükmüyordu. Bu sorunu da Camialtı Tersanesinde bulunan Maltepe vapuru ana makinasını sökerek hallettiler. ( Maltepe Vapuru: 1914'te, Almanya, Danzig'te J. W. Klarwitter tezgâhlarında yolcu vapuru olarak yapıldı. 504 gros, 239 net tonluktu. Uzunluğu: 50,9 metre, genişliği:7,9 metre, su kesimi: 3,4 metre idi.]. W. Klarwitter yapımı 650 beygir gücünde 2 adet 3 silindirli tripil buhar makinesi vardı. Çift uskurluydu. Önce Kartal adıyla tezgâha kondu.
Savaş nedeniyle 1921'de teslim edilebildi. Adı Maltepe olarak değiştirildi. Yakın hatlarda çalıştırıldı.1954 satıldı. ) Kartal Araba Vapurunun inşası sırasında Planlama Müdürü olan Celalettin Erol bir ziyaretimde bana Kartal Araba vapurunun inşasını anlatmıştı;"
Maltepe Vapurundan çıkarılan ana makinaları Haliç Tersanesine getirdik burada ana makinaları teker teker sökerek çıkan mikana parçalarını teker teker elden geçirerek esaslı bir şekilde bakım ve onarımını yaptık. Ayrıca her parçanın ölçülerini alıp bu parçaları Haliç Tersanesi içinde bulunan dökümhanede teker teker dökülerek yeni bir ana makine yaptık, Haliç Tersanesinde inşa edilen bu makinalar Kartal Araba Vapurundan sonra inşa edilen Kabataş Araba Vapuruna konuldu, Lloyd kayıtlarına bakılırsa Kabataş Araba Vapuru ana makinalarının yapımcısını Haliç Tersanesi olarak görürsünüz bu ana makinalar Türkiye’de yapılan ilk gemi ana makinalarıdır".
Nedret Utkan ve Ord.Prof Ata Nutku
"Çok heyecanlıydık bu heyecanımızı işçilere yansıttık. Bizimle aynı heyecanla çalıştılar. Herkes her işe koşuyordu. Çok başarılı bir tekne çıktı. Kartal Araba vapurunda Makine yerleştirme projesi Tahsilini Almanya’da yapan çok çalışkan genç yaşta vefat eden ve adı bir araba vapuruna verilen Cemalettin Erem tarafından yapıldı, Tersanede bir tane seyyar vinç vardı bu imkânsızlıklara rağmen Kartal Araba vapurunun inşası kısa bir sürede bitti, İlk defa böyle bir proje gerçekleştiriliyordu ilk olmanın zorluklarını birer birer aşmak gerekiyordu Haliç Tersanesi’nde tamirat ve bakım işleri için kullanılan üç havuz vardı. Ancak araba vapurunun denize indirilmesi için kızak gerekiyordu. Kartal vapurunun omurgası kızak yokken oluşturuldu."
"Gemiyi indirme zamanı geldiğinde kızak yapılması gerekiyordu. Yapılacak kızağın bir kısmı denizin altında olması gerekiyordu. Kızağın yapımı için görevlendirilen İnşaat Mühendisleri kızağın yapılacağı alanda sondajlar yaptırdılar sondaj neticesinde bataklık olduğu kızağın yapılmasına imkan olmadığı kararı verilir. Bu rapor gemi hazırlandıktan sonra gelmiştir."
"Bu olumsuz tablo üzerine Ord.Prof Ata Nutku siz bunu yaparsınız, siz kızağı bildiğiniz gibi yapın talimatı üzerine önce dalgıçlar görevlendirilir dalgıçlar kızağın yapılacağı yerin altında tonoz bulunduğunu tonozun sonunda da kayalık olduğunu söylediler tonoz doldurularak kızak inşa edildi.( İnşaat Mühendislerinin bataklık olduğu için kızak yapılması sakıncalıdır dedikleri yerde yapılan kızıktan Kartal Araba vapurunun inşasından sonra da yüzlerce gemi inmiş kızık bu gün bile kullanılır vaziyettedir) Nihayet beklenen gün gelmiştir."
"1 Temmuz 1953 Denizcilik ve Kabotaj Bayramında gemi denize indirilecekti. 30 Haziran akşamı Haliç Tersanesinde Başta biz Yöneticiler, mühendisler ve işçiler istisnasın hiç kimse mesai bitiminde evlerine gitmedi. Mühendisler ikide bir gemiye gidip bakıyor bir sabotajdan korkuyorduk gemi iniş hesaplarını tekrar tekrar kontrol ediyorduk gemiye kendi çocuklarımız gibi bakıyorduk o gün orada olanlar o kadar heyecanlı idik ki o heyecanı o dostluğu hiçbir yerde görmedim yaşamadım Korkularımız vardı Kızağın denizin içinde kalan kısmın çökmesinde korkuyorduk."
"Bir başka endişemiz ise geminin kayıp kaymaması idi gemi indirilirken kızağa sürülen yağ yoktu ithalatı da mümkün değildi. Tersanede görevli Kimya Mühendisi Mesih Altınyıldız ben bu yağı yaparım demesi bizlerin yüreğini birazda olsa ferahlatmıştı ama ya olmazsa yağ ile ilgili bilgilere ulaşılarak çalışmalara başladık, laboratuvarda testler yapıldı. Sonunda istenilen olmuştur yağ elde edilerek kızaklara sürülmüştür."
"1 Temmuz günü Haliç Tersanesi Bayram yeri gibiydi. Büyük bir kalabalık toplanmıştı. Gemiyi denize Genel Müdür Yusuf Ziya Öniş’in eşi Handan Öniş indirecekti. Bütün davetliler tribünde idi Handan Öniş sembolik baltayla ipleri kesip şampanya şişesini patlatarak gemi indirme merasimini başlatmıştı. Oksijen kaynağı ile gemi saçları kesildi gemi yerinden kıpırdamadı her ihtimale karşı gemiyi itmesi için hidrolikler konulmuştu hidrolikler devreye girince gemi hareket etti kaymaya başlayınca da Sadullah Bigat ile ben gemi durursa iteriz düşüncesi ile geminin arkasında koşmaya başlamıştık."
"Kartal Araba vapuru Denizcilik ve Kabotaj Bayramında denize indirildi bando çalıyor o gün orada olan binlerce insan Türk Mühendis. Teknisyen ve işçisinin yarattığı bu eseri gözyaşları ile alkışlıyorlardı ve gurur duyuyorlardı."
". Daha evvel Kontrol Mühendisi olarak bulunduğum Hollanda’da inşa edilen Ayvalık, Gemlik, İstinye, Beylerbeyi, Yeniköy, Beşiktaş ve Emirgan gemilerini kızaktan indirirken Kartal Araba vapurunu kızaktan indirirken duyduğum heyecanı ve mutluluğu yaşamadım. Kartal Araba vapuru Denizcilik Bankası’nın dışardan alınan emsalinden daha ucuza mal oldu. Artık kendi kendimize de gemi yaptığımızı gördük ve bu tersanede gemi yapılamayacağı hakkındaki olumsuz raporlara rağmen genç ve idealist mühendis teknisyen ve işçilerimizin şevki bize bu ve bunun gibi eserler kazandırdı Tersane Müdür Nedret Utkan’ın eşi Mürvet Utkan’ı bir ziyaretimizde Kartal Araba Vapurunun kızaktan inmesi ile ilgili olarak bir anısı anlatmıştı Kartal Araba vapuru kızaktan inip denizle buluştuğu an Tribünde bulunan Nedret Utkan ile Ord.Prof Ata Nutku birbirlerine sarılmış Ord.Prof Ata Nutku heyecanından Nedret Utkan’ın yanığını ışırmış Kartal denize indikten sonra yeni aşama başlamıştı. "
Kartal iniş töreni
Donatımı hızla sürdü, Kartal Araba Vapuru 1954 yılında tamamlandı. Kaptan Faik Kul idaresinde önce Haliç’te seyir tecrübesine çıktı, manevraları kontrol edildi uzun yol tecrübeleri yapıldı. Kartal Araba Vapuru genç cumhuriyetimizin gurur kaynağı idi Kartal Araba Vapuruyla da gemi inşa sanayinde yeni bir dönem başlamıştır. Kartal Araba vapuru 893 gros, 316 net tonluktu. Uzunluğu: 58,2 metre, genişliği: 16 metre, su kesimi: 2,8 metre 1914 yılında inşa edilen Eski Maltepe vapurundan çıkarılan].W. Klawitter, Danzig yapımı her biri 650 beygir gücünde 2 adet tripil buhar makinesi vardı. Çift uskurluydu (Uskurlardan biri başta, öteki kıçta). 32 otomobil, 282 yolcu alıyordu. 11 mil hızı vardı. 1985'te kadro dışı bırakılarak satıldı.
Ülkemizde çelik gemi inşası 1874 yılında İzmit Tersanesinde yapıldığı peşinden 1886 yılında iki adet denizaltının montajının yapıldığı görülür Bu hamlenin arkası getirilmemiş Cumhuriyetle birlikte 1933-1934 yıllarında Van gölü İşletmesi için Bitlis ve Van gemiler, 1937 yılında Şirket-i Hayriye Hasköy Tersanesinde 75 Kocataş ve 1938 yılında 76 Sarıyer adlı vapurları inşası yapılmıştır. Kartal Araba Vapuru ile birlikte her yıl artarak Türkiye’de gerek devlet gerekse özel sektör tersanelerinde gemiler inşa edilmiştir.
Kartal Araba Vapuru devamlılığı sağlamıştır, Bu bakımdan Kartal Araba Vapuru inşası Gemi İnşa sanayimizin miladıdır.
