COVID-19’UN TEK ŞANSLISI TANKER PİYASASI
Yazan Harun Şişmanyazıcı Ekonomist , Öğretim Görevlisi
Bilindiği üzere tanker piyasası Ham Petrol, Ürün (Kirli ve Temiz) ,Kimyevi ve Asit ,ve yenilenebilir Likit olmak üzere kısımlara ayrılır. Buna likit Doğal gaz (LNG)ve Likit Mutfak gazını(LPG) da ayrı bir kategori olarak ilave edebiliriz. Biz burada şimdilik sadece ham petrol piyasasını ele alacağız.
Piyasa aktörlerinin son 4 ayda gözlediği üzere COVID-19 un ekonomik etki ve sonuçları nedeni ile ham petrol fiyatları hem WTI hem de Brent bakımından radikal bir şekilde aşağı yönlü hareket kazanmıştır.
Amerikan tipi petrol WTI yılbaşına göre %72.29 düşüşle usd 61.14 baril’den Nisan ayı içinde usd 11.26 barile düşmüştür. Mayıs vadeli US Crude oil futures fiyatları vade gününe yakın tarihlerde eksiye dönüşmüştür. Çünkü aşırı bir üretim buna karşın krizin küçülttüğü ekonomi ve talep şoku nedeni ile tüm depolar ve stok kapasiteleri dolmuş ve depolayacak yer kalmamıştır. Bunu kontratları gereği alma zorunda olanların da depolayacak yer imkanı kalmamış ve buda bu emtianın kontrat ve real fiyatını anormal düşürmüştür. Haziran kontratları şimdilik biraz iyidir. Şu an WTI ‘ın Fiyatı usd 14.40 Baril düzeyindedir.(Nisan son haftası)
Brent de ise düşme yıl başında usd 70 barilden bir ara usd 15 barile kadar inmiştir. Şu an usd 20.75 lerde seyretmektedir(Nisan son haftası).(5 mayıs 2020 itibari ile Brent usd 30.40 baril, WTI ise usd 24.105 baril olmuştur. 7 Nisan değerleri ise sırası ile usd 29.31 ve usd 24.21 barildir)
Petrol fiyatlarındaki bu düşmenin ana nedeni bilindiği üzere talep düşüklüğü ve daha da ötesinde OPEC ve OPEC dışı ülke Rusya’nın özellikle Suudi Arabistan ile petrol üretimini kısma konusunda anlaşamamaları ve bunun sonucu tam tersi üretimlerini artırmalarından kaynaklanmıştır. Ayrıca ABD’nin bu gün için çok önemli bir petrol üreticisi ve ihracatçısı olmasına rağmen ,kaya gazı ve petrolü ürettiğini ileri sürerek bu üretim kısıntısı içinde yer almak istememesi bu gelişmeye olumsuz katkı sağlamıştır. Diğer önemli bir etmen ise Çin’in 2020 ilk çeyreğinde ciddi oranda yıllık %6.8, bir önceki çeyreğe göre %9.8 küçülmesi nedeni ile dünyanın en büyük petrol ithalatçısı olan bu ülkenin ithalatındaki düşme olmuştur. Bu ülkenin Ocak –Şubat döneminde ham petrol ithali 2019 ortalaması olan günlük 3.5 Milyar ton-mil den nerdeyse 0.2 Milyar ton-mil’e düşmüştür. Çin’ e ilave dünya genelinde ekonomi krizde olduğundan küresel ölçekte de ham petrol talebi düşmüştür. Böylece bu dönemde VLCC (Very Large Crude Carrier)ların günlük tıme charter eşitleri 103 k’dan 18 k ya gerilemiştir. Zaman esaslı bağlantılarda ise rate’ler %20 düşmüştür.
Piyasada ham petrol talebi ile arzı arasında günde 25 milyon barillik bir fark ortaya çıkmıştır. Bu farkın yarattığı yukarıda açıkladığımız fiyat düşüşleri üzerine üretilen malı üretim alanlarında denizde stoklamak, yada bu düşük fiyattan spekülatif yada stratejik stoklama yapmak yada yükleyip yolda satmak üzere büyük tonaja örneğin VLCC ve Suezmax’lara talep aşırı artınca bu sefer bu gemilerin günlük getirileri bir anda mart ortasında artmaya başlamıştır. Scrubersiz VLCC lerin günlük getirileri %728 artarak usd 279 k, Suezmax’ların %595 artış ile usd 120 k, Aframax’ların ise usd 43 k olmuştur. Ancak mayıs başı itibari ile scrubersız VLCC lerin sefer esası ile yapılan bağlantıların tıme charter eşitleri %53 düşüşle usd 78.114 gün olmuştur. 24 Nisan itibari ile ise usd 167.652 gündü. Scrubersiz Suezmax in ise tıme charter eşiti mayıs başında %44 düşüşle usd 56.362 gün olmuştur.(24 nisanda bu değer usd 101.119 gündü)scrubberli gemilerin rate’i ise usd 2000 gün fazla olmaktadır. Aframaxlarda ise mayıs başında %33 düşme olmuştur. Bu gurubun mayıs başı tıme charter eşiti usd 52.189 gün olarak gerçekleşmiştir.
Nisan son haftası itibari ile üretilen ham petrolün depolanması için nerdeyse tüm depolar dolmuştur. Doluluk seviyesi %88 -95 dir. Özellikle tankerlerde depolama maliyeti de artmaktadır. Denize kıyısı olmayan iç bölgelerde depo kalmadığı için Amerikan tipi ham petrol üreticileri adeta malını üste para vererek satmak zorunda kalmışlardır. Dünya üzerinde bir çok gemi üzerinde yükü ile nihai teslim yeri beklemektedir.
Rusya ve Suudi Arabistan’ın kademeli olarak günlük üretimi 10 milyon baril düşürme kararı yeterli gelmemiştir. 15 Milyon baril daha düşürmek gerekmektedir. ABD de hükümetin 9 şirkete 23 milyon barillik ek stok kapasitesi vereceği haberi, Trump’ın Stratejik petrol rezervlerine 75 milyon barillik ham petrol alacağı ve bunun için depo kapasitelerinin olduğu haberleri,
Trump’ın ABD gemileri ile körfezden ham petrol sevkiyatı için İran’a göz dağı vermesi ,Katar’ın petrol üretimini azaltabileceği yönündeki haberler fiyatların biraz yükselmesine neden olmuştur. Ancak deva olmamıştır. Bununla birlikte fiyatlar Nisan ayındaki düşüşe göre göreceli olarak iyi olup, dolar indeksinin yükselmesine göre ters yönlü olarak inip çıkmaktadır.
Dünya Bankası Emtia Fiyatları raporuna göre bu yıl enerji malları fiyatının %40.3 , enerji dışı emtiaların fiyatının ise %5 düşeceği kestirilmektedir. Yıl sonuna doğru ham petrol fiyatı artarak usd 35 baril düzeyinde olacaktır. 2021 de ise enerji maddelerinin fiyatının %19.8 artacağı tahmin edilmektedir.
SONUÇ İTİBARİ İLE PETROL FİYATLARININ BU DURUMU ŞİMDİLİK TANKER PİYASASININ İŞİNE YARAMAKTA VE BU KRİZDEN ETKİLENEN DEĞİL KAR EDEN TARAF OLMAKTADIR.
Doğal olarak bu gelişmeler bazı armatörlerin VLCC alma talebini canlandırmıştır. Bunların içinde Türk armatörlerin de olduğu söylenmektedir.
Şu an VLCC tonajı olan Türk armatörü Geden denizcilik şirketi olup filosuna 2019 da girmiştir. Bazı kaynaklar bu gemilerin satın alındığını belirtmesine rağmen bazı kaynaklar uluslararası bir fonun elinde kalan bu gemilerin işletmesinin Geden Denizcilik Şirketine devredildiği şeklindedir. Bunun dışında 30.000 dwt üstü Türk sahipli yabancı bayraklı filonun tonaja göre kompozisyonu aşağıdaki gibidir;
30.000-59.999 dwt
Toplam Chemical /Product 19 828.924
‘’ Product 1 39.999
60.000-ve üstü
Toplam gas prossesing 1 93.715
‘’ Crude Carrier 22 3.042.210
Bizim için önemli olan bu son kategoridir. Bu kategorinin içinde ise suezmax ve aframax tankerleri bulunmaktadır. Marinsa Denizcilik ve Ciner gurubunda Suezmax tankerler bulunurken YASA HOLDING de Aframax ve ürün tankerleri bulunaktadır. VLCC tonajı ise diğerleri meyanında yukarıda da izah edildiği üzere Genel Denizcilik tarafından işletilmektedir.
Oysaki 1984 yılında Türk Ticaret filosunda VLCC hatta ULCC bulunmaktaydı. Um Denizciliğe ait 1975 yapısı Büyük Selçuklu gemisi 423.642 dwt , Cerrahoğlu Denizciliğe ait M.Ceyhan tankeri (226.146 dwt),UM Denizciliğe ait Zafer M gemisi (239.601 dwt)bu VLCC’lerin her biri 6 sefer için Ditaş vasıtası ile Tüpraş’a körfezde Kharg Island’dan Tütünçiftliğe ham petrol taşımak üzere usd 15 longton esası ile kiralanmıştı. Zihni denizciliğin Fahire Güneri (89.436 dwt) tankeri ise aynı yıl 18 sefer için bağlanmıştı. O tarihlerde hem Um denizciliğin elinde hem de Denizcilik AŞ ye ait 132.000 -153.000 dwt arası Suezmax tankerler de bulunmaktaydı)
1984 yılı sonunda ham petrol taşımak için tanker tonajımız yıl başındaki 1.829.400 dwt den 2.644 400 dwt’e yükselmişti. Artış Um denizcilik ve Cerrahoğlu filosunda olmuştu.
Bu gün için Türk bayraklı ham petrol tankerleri tonajı 2018 yılı sonu itibari ile 46 adet ve1.462.257 dwt filo içindeki payı ise %19.47 dir(DTO 2019 Denizcilik Sektör Raporu) Buradan tanker tonajımızın azaldığı gibi bir fikir ortaya çıkmamalıdır. Şu an tanker filomuzun büyük bir kısmı yukarıda da belirtildiği üzere elverişli bayrak ülkelerine kayıtlı olarak çalışmaktadır.
1 Mayıs .2020
